Interne gebeurtenissen zoals een fantasie of gevoel kunnen net zo goed schaamte en schuld oproepen als externe.’ Behalve dagvoorzitter is Frans Schalkwijk ook openingsspreker. Hij kan het niet genoeg benadrukken: ‘Het geweten is altijd sluimerend aanwezig.’
Het geweten is immers de psychische functie, met een neurologisch substraat in het limbische systeem, die onze zelfwaardering reguleert. Wanneer die in het geding is, krijgen we een signaal. We schamen ons (‘Is dit wie je wilt zijn?’) of voelen ons schuldig (‘Is dit wat je wilt doen?’). Omdat schuld gaat over tijdelijk en controleerbaar gedrag is schuld beter te verdragen dan schaamte. Schalkwijk ziet dan ook regelmatig dat schaamte afgeweerd wordt door schuld. Een studente die bang is dat ze dom is en zal zakken voor haar tentamen (schaamte), lukt het niet om zich aan haar werkschema te houden (schuld). In zijn spreekkamer is Schalkwijk altijd alert op de aanwezigheid van schaamte en schuld, zeker bij een negatieve therapeutische reactie. Vaak blijkt dan
