De nobelprijs voor de psychologie

Als er een Nobelprijs voor de Economie bestaat, wordt het dan niet ook tijd dat er een Nobelprijs voor de Psychologie komt? Die vraag vormde het uitgangspunt voor de redactie van De Psycholoog om als gedachtenexperiment zo’n verkiezing te organiseren. Vier categorieën werden er onderscheiden: ‘Internationaal, postuum’, Internationaal, actueel’, ‘Nationaal, postuum’ en ‘Nationaal, actueel’. En de winnaars zijn…

Inleiding

Sinds 1901 worden er vijf klassieke Nobelprijzen uitgereikt: die voor de Natuurkunde, die voor de Scheikunde, die voor de Geneeskunde of Fysiologie, die voor de Literatuur en die voor de Vrede. Sinds 1969 wordt, op initiatief van de Zweedse centrale bank, ook de Nobelprijs voor Economie uitgereikt.

Als er een Nobelprijs voor Economie bestaat, wordt het dan niet ook tijd dat er een Nobelprijs voor de Psychologie komt? Heeft de laatste economische crisis immers niet aangetoond dat de homo economicus – het mensbeeld van menig econoom dat de mens schetst als een wezen dat zijn behoeften louter rationeel bevredigt – zo realistisch niet is? Lijkt deze crisis niet vooral een vertrouwenscrisis te zijn? En vertrouwen, de smeerolie van al het economische en sociale verkeer, is toch bij uitstek een psychologisch concept?

Overigens ontvingen twee psychologen die dat simpele mensbeeld hebben ontkracht ooit de Nobelprijs voor Economie. Herbert Simon, lang verbonden aan Carneggie Mellon University, won de prijs in 1978. Hij

Beck

Wie zou ik, als vertegenwoordiger van het klinische veld, de ‘Nobelprijs voor de psychologie’ geven? Mijn gedachtegang begon langs diegenen die mij tijdens mijn studie klinische psychologie en mijn loopbaan als cognitief gedragstherapeut hebben geïnspireerd. Het moest iemand zijn die van grote invloed is (geweest) op het werk van psychologen binnen de klinische praktijk. Daarom nomineer ik Aaron Beck (1921).

Beck wordt wereldwijd gezien als grondlegger van de cognitieve therapie en is een van ‘s werelds belangrijkste onderzoekers op het gebied van psychopathologie. In de jaren zestig van de vorige eeuw werkte hij als psychiater aan de University of Pennsylvania. Oorspronkelijk was hij opgeleid tot psychoanalyticus. Zijn verkenningen binnen de psychoanalytische concepten van depressie leidden tot de ontwikkeling van de cognitieve therapie. In eerste instantie ontwikkeld als een gestructureerde, kortdurende vorm van psychotherapie voor depressie, werd cognitieve therapie later door Beck verder ontwikkeld tot een geschikte behandeling voor een veelvoud aan klachten.

Beck gaat er vanuit dat foutieve of disfunctionele assumpties ten grondslag liggen aan veel soorten psychopathologie. Het door hem ontwikkelde cognitieve model stelt dat emotionele reacties in sterke mate afhangen van de wijze waarop gebeurtenissen en situaties worden geïnterpreteerd. Er wordt met de cliënt gewerkt om zijn of haar disfunctionele assumpties in kaart te brengen en bij te stellen. Door de latere combinatie met gedragstherapie leidt dit tot veranderingen in cognities, gedrag en emoties.

Beck heeft zijn verdere loopbaan besteed aan wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van cognitieve therapie. Het is dan ook een van de weinige vormen van psychotherapie die wetenschappelijk onderzocht is en bewezen effectief is gebleken in honderden klinische trials voor verschillende aandoeningen. Hij publiceerde in totaal meer dan zeshonderd artikelen en is (co)auteur van meer dan 25 boeken. Daarnaast heeft hij wereldwijd gebruikte vragenlijsten ontwikkeld, waaronder de in Nederland veel gebruikte BDI (Beck Depression Inventory). Beck ontving veel prestigieuze prijzen, zoals in 2006 de Albert Lasker Clinical Medical Research award voor de ontwikkeling van cognitieve therapie. Hij staat in de lijst van een van de vijf meest invloedrijke psychotherapeuten allertijden en is daarnaast erevoorzitter van de Academy of Cognitive Therapy. Verder is Beck emeritus hoogleraar bij de faculteit Psychiatrie en aan het Psychopathologisch Instituut van de University of Pennsylvania. Bovendien heeft Beck een beroemde dochter voortgebracht, Judith Beck. Zij is in haar vaders voetsporen getreden en is inmiddels ook professor in de psychologie. Samen met zijn dochter richtte hij onder andere in 1994 het Beck Institute op, een internationaal instituut voor training, therapie en onderzoek op het gebied van cognitieve therapie.

Op 94-jarige leeftijd is Beck nog steeds aan het werk en gaat hij met zijn tijd mee. Zo heeft hij onder andere een LinkedIn account en is hij regelmatig op YouTube aan het werk te zien. Als cognitief gedragstherapeut werk ik dagelijks met cognitieve therapie en denk ik regelmatig: hoe zou ik gewerkt hebben zonder de cognitieve therapie van Beck?

Ursula Hendriks–van den Bos is gz-psycholoog, cognitief gedragstherapeut en praktijkhouder van Psychocare. E-mail: ursula@psychocare.nl.

Bronfenbrenner, De Waal, De Groot en Levelt

Nobelprijzen uitdelen aan levende psychologen is moeilijker dan aan overledenen. Van de doden (James, Wundt, Cronbach) kun je beter vaststellen wat ze hebben betekend. Met levenden hebben we meer moeite ze groter te achten dan onszelf. Je hebt ze gesproken en vond ze nogal gewoon, net als jijzelf. En je wilt toch iets hogers dan dat. Toch hoefde ik niet lang na te denken.

Eerst een overleden buitenlander: Urie Bronfenbrenner vanwege zijn ecological systems theory. Benaderingen van de levenslooppsychologie, die natuurlijke omgevingsinvloeden op verschillend niveau verdisconteren, zijn erop gebaseerd. Bronfenbrenner overtuigde de Amerikaanse overheid van de noodzaak de omgevingen (gezin, school, wijk) van kansarme kinderen te stimuleren. Dat leidde tot het succesvolle interventieprogramma Head Start. Zijn werk heeft de erfenis van Kurt Lewin geschikt gemaakt voor onze tijd, met effect op sociale psychologie, ontwikkelingspsychologie, pedagogiek, onderwijswetenschappen en klinische psychologie

Mijn levende buitenlander: Frans de Waal. Hij heeft een Amerikaans paspoort en is dus buitenlander (hoewel afkomstig uit Nederland). Als etholoog houdt hij zich bezig met psychologisch belangwekkende gedragingen van primaten. Zijn universiteit in Atlanta beschouwt hem als psycholoog (van primatengedrag), en ik beschouw hem als zodanig ook als psycholoog. Zijn onderzoek van prosociaal gedrag heeft niet alleen zijn collega-onderzoekers, maar ook het algemene publiek zeer beïnvloed. Hij publiceerde een tiental bestsellers, gebaseerd op zijn onderzoek. Dat olifanten, blijkens de spiegeltest, over zelfbewustzijn beschikken, zet aan tot nadere overdenking.

Over een overleden Nederlander zijn we ‘t zo eens: Adriaan de Groot. Denk aan zijn dissertatie over het denken van de schaker, die internationaal de cognitve shift stimuleerde. En aan Methodologie (1961) die de Nederlandse psychologie definitief empirisch analytisch en internationaal maakte. En de CITO-toets, een eerlijke inschatter van scholingsniveau en scholingssucces, thans wel verguisd door zogenaamde deskundigen die geen verstand van psychometrie hebben en zelfs zijn pamflet Vijven en zessen ten onrechte niet lezen. Als levende Nederlander kies ik Pim Levelt (1938). Hij was directeur van het Max Planck Instituut voor Psycholinguïstiek in Nijmegen. Alleen al deze voor de psychologie zo belangrijke dislocatie van een Max Planck Instituut in Nederland, vanwege Levelts talent, is voor de Nederlandse psychologie van groot belang. Zijn onderzoek van taalverwerving en spraak is internationaal leidend. Als psycholoog ontwikkelde Levelt een theorie over cognitieve processen die betrokken zijn in de spraak.

Alle hier door mij voorgedragen psychologen ken(de) ik goed. Mijn bewondering voor hun werk en persoon heeft gemaakt dat ik geloof heb in de psychologie, haar toekomst en haar invloed op belendende disciplines. Allerlei middelmatig gepruts wordt gemakkelijk weggemiddeld met hun werk. Waarom toch die verkiezing? Ga gewoon af op mijn oordeel!

Willem Koops is ontwikkelingspsycholoog en universiteitshoogleraar aan de Universiteit Utrecht. E-mail: w.koops@uu.nl.