Verliefd of verslaafd?

Ruim de helft van alle vrouwen die tussen 2017 en 2021 in Nederland zijn vermoord, werd omgebracht door hun (ex-)partner. Het is een onthutsend cijfer dat Katja Karamycheva en Toine Pieters aanhalen in de intro­ductie van hun onderzoeksverslag Van verliefd zijn naar verslaafd zijn; Obsessieve verliefdheid bij westerse jongeren. Wat ze er maar mee willen aangeven: de term liefdesverslaving mag grappig klinken, het is zeker geen onschuldig verschijnsel. De ‘ongecontro­leerde fixatie op een romantische partner’ kan letter­lijk dodelijke gevolgen hebben.

‘Verslaving aan gevoelens van verliefdheid, wordt momenteel om diverse redenen niet erkend in de DSM-V,’ schrijven de auteurs. Met hun literatuurstudie wilden zij hun hypothese onderzoeken dat er misschien toch wel goede redenen zijn daar nog eens naar te kijken. Hieronder volgt een journalistieke samenvatting van hun studie. Het integrale onderzoeksverslag staat op de nip-website, scan daarvoor de qr-code onder dit verhaal.

In de Verenigde Staten kwamen onder­zoekers uit op de schatting dat een op de vier jongeren aan een liefdesverslaving lijdt. Zij zijn daarbij ook vaker angstig en depressief.

Een andere studie met een intrigerende uitkomst – die voor Karamycheva en Pie­ters aanleiding gaf tot verder onderzoek – gaat over hersenonderzoek bij mensen die zijn afgewezen door degene op wie ze verliefd zijn. Bij hen is een verandering in hersenactiviteit zichtbaar die overeenkomt met die van mensen die verlangen naar cocaïne.

Bij een verslaving horen drie belangrijke aspecten: de ‘drug’ (verliefdheid), de ‘set’ (fysiologische en psy­chologische factoren) en de ‘setting’ (sociale en cul­turele factoren). Karamycheva en Pieters hanteren deze structuur ook in hun onderzoeksverslag.

Er bestaan geen onderzoeken naar de specifieke pathofysiologie van liefdesverslavingen. Wel zijn er studies die de neurobiologische processen van zowel positieve als negatieve liefdeservaringen belichten. Romantische liefde blijkt verschillende hersengebieden te activeren die verantwoordelijk zijn voor gevoelens van vertrouwen, plezier en voldoening, maar ook voor processen die geassocieerd zijn met verslaving.

Morfineverslaving bij muizen

Positieve liefdeservaringen worden geassocieerd met de activatie van verschillende systemen, waaronder het oxytocine- en vasopressinesysteem, dat sociale interacties moduleert. De auteurs halen onderzoek aan naar morfineverslaving bij muizen, waaruit bleek dat dit systeem invloed kan hebben op het ontstaan van tolerantie en afhankelijkheid.

Ook hersengebieden die dopamine bevatten, zoals de middenhersenen, vertonen een verhoogde activi­teit bij verliefde personen. Een vergelijkbare hersen­activiteit wordt gezien bij personen met gedrags- of middelenverslavingen.

Positieve liefdeservaringen kunnen daarnaast leiden tot een verminderde activatie van hersengebieden die betrokken zijn bij negatief affect, sociaal oordeel en de analyse van emoties van anderen. In de eerste fase van verliefdheid ervaren mensen daardoor doorgaans minder negatieve emoties dan mensen zonder partner. Dat lijkt fijn, maar het maakt ze mogelijk ook vatbaarder voor het ontwik­kelen van (liefdes)verslavingen.

Ook negatieve liefdeservaringen kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van lief­desverslavingen. In een studie uit 2010 vertoonden verschillende hersengebie­den een verhoogde activiteit bij deelne­mers die foto’s te zien kregen van mensen die hen romantisch hadden afgewezen. Die gebieden zijn gekoppeld aan gevoe­lens van verlies, verlangen en emotionele regulatie. Negatieve liefdeservaringen kunnen zelfs leiden tot een klinische depressie, en in extreme gevallen tot moord of zelfdoding.

Sociale en omgevingsfactoren spelen een grote rol bij de ontwikkeling van ver­slavingsgevoeligheid. Vooral ervaringen in de kindertijd zijn van invloed. Jeugd­trauma kan leiden tot een afwijkende hersenontwikkeling, waardoor iemand gevoeliger wordt voor stressoren en later in het leven meer kans heeft op psychosociale problemen, zoals cognitieve ver­tekeningen, een verminderd probleemoplossend vermogen en interpersoonlijke moeilijkheden.

Een specifiek type trauma dat vaak voor­komt bij mensen met een liefdesversla­ving, is het verlies van een romantische partner. Dit verlies gaat geregeld gepaard met gevoelens van afwijzing, een negatief zelfbeeld en een groeiend wantrouwen je­gens anderen. Voor een gezonde verwerking van dergelijke emoties is emotionele stabiliteit essentieel. Maar niet iedereen beschikt over de juiste vaardigheden om deze gevoelens op een adequate manier te reguleren.

Als er dan bovendien nog sprake is van jeugdtrauma, zoals emotionele verwaar­lozing of een gebrek aan ouderlijke aan­dacht, kan dit het verwerkingsproces ver­der bemoeilijken. Het gevolg is vaak een neerwaartse spiraal van dysfunctioneel gedrag en sociale isolatie.

Last but not least vonden de auteurs dat (sociale) media een trigger kunnen zijn voor liefdesverslaving. De manier waarop liefde in deze media wordt geframed be­vat kenmerken die lijken op verslavings­gedrag. Denk aan het emotionele hunkeren naar een geliefde, de high in het bijzijn van de geliefde, obsessieve gedachten en extreme afhanke­lijkheid van de romantische partner. In popmuziek wordt verliefdheid vaak vergeleken met een verslaving.

Chronisch gebruik van sociale media kan hierdoor een risicofactor zijn, met name onder jongeren. Zij zijn al vatbaarder voor liefdesverslaving en gebrui­ken sociale media van alle leeftijdsgroepen het intensiefst. En hoe jonger mensen beginnen met het gebruik van sociale media, des te vaker ontwikkelen ze depressieve symptomen en angstklachten.

Sociale media maken het ook makkelijker om in contact te komen en te blijven met romantische part­ners en ex-partners. Dat bevordert de ontwikkeling van een liefdesverslaving.

Steeds meer ‘middel’ nodig

Omdat gokverslaving de enige gedragsverslaving is die in de dsm-v is opgenomen, worden de negen diagnosecriteria voor gokverslaving vaak geëxtrapoleerd naar liefdesverslavingen. Dit zijn, onder meer: chronische terugval, verslechtering in dage­lijkse levensgebieden zoals werk, school en sociale contacten, toenemende tolerantie (steeds meer ‘mid­del’ nodig hebben om hetzelfde effect te bereiken) en ontwenningsverschijnselen.

De symptomen van verliefde personen vertonen op­merkelijke parallellen. Zij ontwikkelen bijvoorbeeld een tolerantie voor hun geliefde, waardoor ze die steeds vaker willen zien. Een gevolg hiervan kan zijn dat andere sociale contacten verwaarloosd worden, of dat school- en werkprestaties eronder lijden.

De symptomen van verliefden vertonen opmerkelijke parallellen met die van gokverslaafden

Hoe liefde wordt ervaren en uitgedrukt, hangt sterk af van iemands neurobiologie en culturele achter­grond. Door de bank genomen worden gevoelens van verliefdheid in het Westen sterker ervaren en gepre­senteerd dan in andere culturen. Dit komt onder meer doordat westerlingen hun partners kiezen op basis van persoonlijke voorkeuren, terwijl in andere delen van de wereld sociale verplichtingen een grote­re rol spelen bij de partnerkeuze. Hoewel dit niet voor alle culturen opgaat, sugge­reert dit dat met name westerlingen vat­baar zijn voor obsessieve verliefdheid.

De hamvraag blijft: rechtvaardigt dit alles een aparte diagnose? Nee, concluderen Karamycheva en Pieters. Er zijn sterke aanwijzingen dat de symptomen van liefdesverslaving overeenkomen met die van andere verslavingen, maar op basis van de huidige stand van het wetenschap­pelijk onderzoek kan moeilijk worden vastgesteld wanneer verliefdheid ont­aardt in liefdesverslaving.

Bovendien zien de auteurs ethische com­plicaties rondom het categoriseren van de symptomen als een verslaving. De maatschappij oordeelt immers anders over iemand die uit liefdesverdriet een ex-partner stalkt dan over iemand die dat doet omdat hij of zij lijdt aan een liefdes­verslaving. Dat onderscheid is vergelijk­baar met hoe we denken over illegale drugs (negatief) en voorgeschreven medicatie (neutraal of positief).

Liefdesverslavingen categoriseren als een aandoening zou bovendien kunnen leiden tot medicalisering. De focus komt dan meer te liggen op de vraag of iemand wel of niet gezond is, in plaats van op de symptomen die zich aandienen. Terwijl dat voor het probleem waarmee iemand kampt niet uitmaakt. Die symptomen zijn echt, besluiten de auteurs. ‘En er zijn aanwijzingen dat de hersenfysiologie van deze personen afwijkt van die van gezon­de individuen. Het is daarom cruciaal dat de focus ligt op de klachten van cliënten, ongeacht het perspectief van de zorgverlener, concluderen de onderzoekers. Of je dat nu verliefdheid noemt of een liefdesverslaving.

Bekijk hier het volledige onderzoeksverslag.

Beeld: Shutterstock