Mijn academisch leven is beheerst door de op 27 mei jl. overleden Henk van der Molen en Wim Hofstee (1936-2021), onder vakgenoten bekend als WKB. Zij waren mijn idolen van de psychologie. Dat ik bij hen mocht promoveren, voelde als een voorrecht. WKB leverde gedurende mijn academische leven het inzicht en de eruditie, Henk leverde de toepassing en systematiek. Zijn arbeidsethos (hij was uiteindelijk zoon van een dominee) leidde tot de onovertroffen academische bestseller Psychologische Gespreksvoering uit 1992, inmiddels de achttiende druk en meer dan 140.000 exemplaren verkocht. Henk schreef het boek samen met Gerrit Lang. Het is een synthese van de Rogeriaanse en sociaal-leertheoretische benadering. We kunnen het de oervorm van professionele gespreksvoering noemen: focus op gedrag maar met empathie en respect.
In dit boek wordt communicatie voor iedereen begrijpelijk uitgelegd middels basisvaardigheden en meer complexe (nuancerende) vaardigheden. Vergelijk het met autorijden: na een inwerkperiode doe je een aantal basisdingen uiteindelijk onbewust, zoals kijken, gas geven, remmen en schakelen. Maar je moet ook ergens naar toe met je passagier, en daarvoor heb je (bewuste) complexe vaardigheden nodig. Een goed gesprek bestaat vooral uit observeren, voelen en dit dan teruggeven aan de cliënt.
Ik heb het zo ongeveer een-op-een in mijn boek De nieuwe assessmentgids (2024) verwerkt, omdat ik vind dat je kandidaten zo het beste kunt uitleggen hoe je een goed gesprek met een psycholoog voert. Vaardigheden als Directheid, Positief heretiketteren en Eigen voorbeelden lukken de meeste studenten nog wel. De vaardigheden die het meeste problemen opleveren, zijn zonder uitzondering Confrontatie en Nuancerende empathie.
Confrontatie vanwege de benodigde moed omdat veel mensen dit zien als een slechtnieuwsgesprek, terwijl het juist de sine qua non vormt voor persoonlijke ontwikkeling. Bovendien zijn in een gesprek de kansen om te ‘scoren’ bij een cliënt zeer beperkt, dus je moet als hulpverlener wel confronteren anders komt de cliënt niet verder en faal jij als hulpverlener.
Nuancerende empathie verwijst naar het signaleren van een mogelijke tegenstelling tussen wat iemand zegt en hoe iemand iets zegt. Het is een confrontatie tussen inhoud en vorm. Het recente interview van Jeroen Pauw met onze voortijdig afgeschoten minister-president in spe Ronald Plasterk is een mooi voorbeeld van dit spelen met inhoud en vorm. Ik denk dat vele duizenden studenten met het boek adequaat hebben leren communiceren en er zullen ook na Henks overlijden nog vele duizenden volgen.
Zoals je van een consciëntieus iemand kunt verwachten, gaat het boek gepaard met een full package aan inzicht- en vaardigheidsbevorderende vragen en videotoetsen. Dit boek moet sowieso verplicht worden ingevoerd voor iedereen die denkt dat-ie een talkshow of interviewprogramma kan leiden. Want als je de inhoud van dit boek enigszins kent, valt meteen op hoe beschamend slecht op tv wordt geïnterviewd (Nieuwsuur uitgezonderd). En het mag ook meteen standaard (in aangepaste vorm) worden ingevoerd in het middelbaar onderwijs. Ik denk dat we er een betere en vooral menselijkere samenleving door krijgen. En een hoger doel, ook voor een domineeszoon, bestaat er volgens mij niet in de psychologie.