Neurocognitieve stoornissen door alcohol

Diagnostiek en behandeling
06/10/2017
Jos Egger, Paul van der Heijden, Roy Kessels, Serge Walvoort
Geen reacties
De Psycholoog 2017-10 Cover
Issue 10

Samenvatting

ALCOHOL, COGNITION, AND ILLNESS-INSIGHT: ASSESSMENT AND TREATMENT
S.J.W. WALVOORT, P.T. VAN DER HEIJDEN, R.P.C. KESSELS, J.I.M. EGGER
Chronic alcohol use as well as acute alcohol withdrawal may bias self-evaluation and the outcome of self-report questionnaires in two ways. First, withdrawal effects of alcohol during abstinence may cause psychological and somatic discomfort which are difficult to distinguish from other forms of (comorbid) psychopathology. Second, chronic alcohol use may lead to cognitive dysfunction and impaired illness insight affecting the quality of self-evaluations with questionnaires. The effects of alcohol withdrawal and alcohol abstinence, the effects of underlying cognitive dysfunction and impaired illness-insight, and clinical implications on the clinical picture will be discussed in this paper.

1685 Weergaven
0 Downloads
  • Samenvatting
  • Neurocognitieve stoornissen bij patiénten met AUD
  • Invloed van alcoholonttrekking, cognitieve stoornissen en ziekte-inzicht op het diagnostisch proces
  • Implicaties voor de diagnostiek bij patiënten met AUD
  • Implicaties voor indicatiestelling en (thuis)behandeling
  • Tot besluit
  • Literatuurlijst
  • Over de auteur
Log in
Serge Walvoort en collega’s besteden aandacht aan de neurocognitieve stoornissen die voorkomen bij patiënten die in behandeling zijn voor stoornissen in het gebruik van alcohol (Alcohol Use Disorders; AUD). Ze gaan in op de gevolgen van alcoholonttrekking en de invloed hiervan op het diagnostisch proces en bespreken de implicaties voor de indicatiestelling en behandeling. ‘Cognitieve stoornissen en een verminderd ziekte-inzicht maken dat patiënten zelfrapportagevragenlijsten vaak als ‘probleemloos’ invullen.’

Neurocognitieve stoornissen bij patiénten met AUD

Jarenlang overmatig alcoholgebruik met daarbij een slecht en onregelmatig eetpatroon kan leiden tot stoornissen in het cognitief functioneren (Crews et al., 2005; Harper, 2009; Kalivas & Volkow, 2005; McCrady & Smith, 1986; Oscar- Berman & Marinkovic, 2007)16253152. Een alcoholinname van meer dan 21 glazen per week blijkt een risicofactor te zijn voor het ontwikkelen van neurocognitieve stoornissen door alcohol (Jue & Schilt, 2009)24. Geschat wordt dat er bij ongeveer de helft van de patiënten met Alcohol Use Disorders (AUD), sprake is van neurocognitieve stoornissen ten gevolge van het alcoholgebruik (Bruijnen et al., 2016)12. Deze neurocognitieve stoornissen kunnen optreden ruim voordat neurologische verschijnselen, zoals loopstoornissen, oogbewegingsstoornissen en verwardheid, zichtbaar zijn. Bij ongeveer tien procent van de patiënten met AUD is sprake van ernstige neurocognitieve stoornissen, bijvoorbeeld het syndroom van Korsakov (Rourke & Grant, 2009; Dry et al., 2012)1940. Bij patiënten met een dergelijke

Literatuurlijst

  1. Alarcon, R., Nalpas, B., Pelletier, S. & Perney, P. (2015). MoCA as a screeningtool of neuropsychological defi cits in alcohol-dependent patients. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 39, 1042-1048.
  2. Allen, C.K., Earhart, C.A. & Blue, T. (1992) Occupational therapy treatment goals for the physically and cognitively disabled. Rockville, MD: American Occupational Therapy Association.
  3. Allen, D.N., Goldstein, G. & Seaton, B.E. (1997). Cognitive rehabilitation of chronic alcohol abusers. Neuropsychology Review, 7, 21-39.
  4. American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4th ed., text rev.). APA, Washington, DC.
  5. American Psychiatric Association (2007). Diagnostische criteria van de DSM-IV-TR. Amsterdam: Pearson.
  6. American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC.
  7. American Psychiatric Association (2014). DSM-5. Handboek voor de classifi catie van psychische stoornissen. Amsterdam: Boom.
  8. Babinski, M.J. (1914). Contibution a l’etudedes troubles mantaux dans l’hemiplegie organique cerebrale (anosognosie). Revue Neurologique, 12, 845–848.
  9. Bates, M.E., Barry, D. & Bowden, S.C. (2002). Neurocognitive impairment associated with alcohol use disorders: implication for treatment. Experimental and Clinical Psychopharmacology, 10, 193-212.
  10. Bates, M.E., Voelbel, G.T., Buckman, J.F., Labouvie, E.W. & Barry, D. (2013). Short term neuropsychological recovery in clients with substance use disorders. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 29, 367-377.
  11. Becker, H.C. (2008). Alcohol dependence, withdrawal, and relapse. Alcohol, Research and Health, 31, 348-361.
  12. Bruijnen, C.J.W.H., Kessels, R.P.C., Dijkstra, B.A.G., Walvoort, S.J.W., Wester, A.J. & de Jong, C.A.J. (2016). Montreal Cognitive Assessment-Dutch (MOCA-D). Een cognitieve screener in de Nederlandse reguliere verslavingszorg. Nijmegen: NISPA.
  13. Bourgeois, M.L., Koleck, M. & Roig-Morrier, R. (2002a). Awareness of disorder (its measure in 100 psychiatric inpatients). Annales Médico Psychologiques, 160, 444-450.
  14. Bourgeois, M.L., Koleck, M. & Jais, E. (2002b). Validation of the insight Q8 scale and evaluation of the awareness disorder in 121 psychiatric inpatients. Annales Médico Psychologiques, 160, 512-517.
  15. CBO Richtlijn (2009). Stoornissen in het gebruik van alcohol. Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van volwassen patiënten met een stoornis in het gebruik van alcohol. Utrecht: Trimbos Instituut.
  16. Crews, F.T., Buckley, T., Dodd, P.R., Ende, G., Foley, N. et al. (2005). Alcoholic neurobiology: changes in dependence and recovery. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 29, 1504-1513.
  17. Crosson, B., Barco, P.P. & Veloza, C.A. (1989). Awareness end compensation in post acute head injury rehabilitation. Journal of Head Trauma Rehabilitation, 4, 46-54.
  18. David, A.S. (1990). On insight and psychosis: discussion paper. Journal of the Royal Society of Medicine, 83, 325-329.
  19. Dry, M., Burns, R, Nettlebeck, T., Farquharson, A.L. & White, J. M (2012). Dose-Related Effects of Alcohol on Cognitive Functioning. PloS One, 7 (11) e50977.
  20. Fein, G., Torres, J., Price, L. & DiScalfani, V. (2006). Cognitive performance in long-term abstinent alcoholic individuals. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 30, 1538-1544.
  21. Goldman, M.S. (1983). Cognitive impairment in chronic alcoholics. Some cause for optimism. American Psychology, 38, 1045-1054.
  22. Goldstein, R.Z., Volkow, N.D., Wang, G., Fowler, J.S. & Rajaram, S. (2001). Addiction changes orbitofrontal gyrus function: involvement in response inhibition. Neuroreport, 12, 2595-2599.
  23. Horton, L., Duffy, T., Hollins, M.C. & Martin, C.R. (2015). Comprehensive assessment of alcohol-related brain damage (ARBD): gap or chasm in the evidence? Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 22, 3-14.
  24. Jue, P. & Schilt, T. (2009). Alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen (pp. 243-251). In: Jonker, C., Slaets, J.P.J., Verhey, F.R.J., editors. Handboek dementie. Laatste inzichten in diagnostiek en behandeling. Houten: Bohn Staffleu.
  25. Kalivas, P.W. & Volkow, N.D. (2005). The neural basis of addiction: A pathology of motivation and choice. American Journal on Psychiatry, 162, 1403-1413.
  26. Lincoln, R., Rosenthal, C.F., Malte, C.A. & Simpson, T. (2011). A pilot study of memory impairment associated with discrepancies between retrospective and daily recall of alcohol consumption. American Journal on Addiction, 20, 568-574.
  27. Loeber, S., Duka, T., Welzel, H., Nakovics, H., Heinz, A. & Mann, K. (2009). Cognitive effects: Impairment of cognitive abilities and decision making after chronic use of alcohol: the impact of multiple detoxifi cations. Alcohol & Alcoholism, 44, 372-381.
  28. Mann, K., Günther, A., Stetter, F. & Ackermann, K. (1999). Rapid recovery from cognitive defi cits in abstinent alcoholics: a controlled test-retest study. Alcohol & Alcoholism, 34, 567-574.
  29. Manning, V., Wanigaratne, S., Best, D., Hill, R.G., Reed, L.J. et al. (2008). Changes in Neuropsychological Functioning during Alcohol Detoxifi cation. European Addiction Research, 14, 226-233.
  30. Martin, P.R., Singleton, C.K. & Hiller-Sturmhöfel, S. (2003). The Role of Thiamine Defi ciency in Alcoholic Brain Disease. Alcohol Research Health, 27, 134-142.
  31. McCrady, B.S. & Smith, D.E. (1986). Implications of cognitive impairment for the treatment of alcoholism. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 10, 145-149.
  32. Moeller, S.J. & Goldstein, R.Z. (2014). Impaired self-awareness in human addiction: defi cient attribution of personal relevance. Trends in Cognitive Sciences, 18, 635-641.
  33. Nasreddine, Z.S., Phillips, N.A., Bedirian, V., Charbonneau, S., Whitehead, V. et al. (2005). The Montreal Cognitive Assessment, MoCA: a Brief Screening Tool for Mild Cognitive Impairment. Journal of the American
  34. Geriatric Society, 53, 695-699.
  35. Oscar-Berman, M. & Marinkovic, K. (2007). Alcohol: E© ects on neurobehavioral functions and the brain. Neuropsychology Reviews, 17, 239-257.
  36. Philippi, C.L., Feinstein, J.S., Khalsa, S.S., Damasio, A., Tranel, D. et al. (2012). Preserved self-awareness following extensive bilateral brain damage to the insula, anterior cingulate, and medial prefrontal cortices. PloS One, 7, e38413. doi:10.1371/journal.pone.0038413.
  37. Prigatano, G. P. (1986). Neuropsychological Rehabilitation After Brain Injury. Baltimore: John Hopkins University Press.
  38. Ridley, N., Batchelor, J., Draper, B., Demirkol, A., Lintzeris, N. & Withall, A. (2017). Cognitive screening in substance users: Diagnostic accuracies of the Mini-Mental State Examination, Addenbrooke’s Cognitive Examination– Revised, and Montreal Cognitive Assessment. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology, http://dx.doi.org/10.1080/13803395. 2017.1316970.
  39. Rinn, W., Desai, N., Rosenblatt, H. & Gastfriend, D.R. (2002). Addiction denial and cognitive dysfunction: A preliminary investigation. Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neuroscience, 14, 52-57.
  40. Rourke, S.B. & Grant, I. (2009). The neurobehavioral correlates of alcoholism (pp. 398-454). In: Grant, I., & Adams, K.M. (Ed.), Neuropsychological assessment of neuropsychiatric and neuromedical disorders, 3rd ed.. New York: Oxford University Press.
  41. Scheurich, A. (2005). Neuropsychological functioning and alcohol dependence. Current Opinion in Psychiatry, 18, 319-332.
  42. Schuckit, M.A. (2009). Alcohol-use disorders. The Lancet, 373, 492-501.
  43. Simpson, J.R. (2014). DSM-5 and neurocognitive disorders. Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law, 42, 159-164.
  44. Sommer, A., Dekkers, A. & Vanderplasschen, W. (2013). De weg naar herstel. Verslaving, 4, 51-66.
  45. Stavro, K., Pelletier, J. & Potvin, S. (2013). Widespread and sustained cognitive defi cits in alcoholism: a meta-analysis. Addiction Biology, 18, 203-213.
  46. Thomson, A.D., Marshall, E.J. & Bell, D. (2013). Time to act on the inadequate management of Wernicke’s encephalopathy in the UK. Alcohol and Alcoholism, 48, 4-8.
  47. Uekermann, J.& Daum, I. (2008). Social cognition in alcoholism: a link to prefrontal cortex dysfunction? Addiction, 103, 726-735.
  48. Van der Heijden, P., Derksen, J., Egger, J.I.M., Rossi, G., Laheij, M. & Bögels, T., (2013). MMPI-2-RF. Handleiding voor afname, scoring en interpretatie. Pen Pyschodiagnostics, Nijmegen.
  49. Van Schouwen-van Kranen, E.T. (2014). Clinical reasoning in cognitive rehabilitation therapy. NeuroRehabilitation, 34, 15-21.
  50. Verdejo-García, A. & Pérez-García, M. (2008). Substance abusers’ self-awareness of the neurobehavioral consequences of addiction. Psychiatry Research, 158, 172-180.
  51. Verheul, R., van den Brink, W. & Geerlings, P. (1999). A three way psychobiological model of craving for alcohol. Alcohol & Alcoholism, 34, 197-222.
  52. Volkow, N. & Li, T.K. (2005). The neuroscience of addiction. Nature Neuroscience, 8, 1429-1430.
  53. Walvoort, S.J.W., Wester, A.J. & Egger, J.I.M. (2013). Neuropsychologische diagnostiek en cognitieve functies bij alcoholabstinentie. Tijdschrift voor Psychiatrie, 55, 101-111.
  54. Walvoort, S.J.W. (2016). The neuropsychology of alcohol use disorder, a multimethod evaluation of cognition and illness insight. Donders Series 236, Radboud Universiteit Nijmegen.
  55. Walvoort, S.J.W., Wester, A.J., Doorakkers, M.C., Kessels, R.P.C. & Egger, J.I.M. (2016a) Alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen in de DSM-5. Tijdschrift voor Psychiatrie, 58, 397-401.
  56. Walvoort, S.J.W., Van der Heijden, P.T., Wester, A.J., Kessels, R.P.C. & Egger, J.I.M. (2016b). Self-awareness of cognitive dysfunctions: A comparison of self-reported complaints and cognitive performance between patients with Korsakoff’s syndrome and patients with alcohol-related cognitive dysfunction. Psychiatry Research, 245, 291-296.
  57. Walvoort, S.J.W., Van der Heijden, P.T., Kessels, R.P.C. & Egger, J.I.M. (2016c). Measuring illness insight in patients with alcohol-related cognitive dysfunction with the Q8 questionnaire. A validation study. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 12, 1609-1615.
  58. Walvoort, S.J.W., Van der Heijden, P.T., Kessels, R.P.C. & Egger, J.I.M. (2017). Cognitieve stoornissen door jarenlang alcoholgebruik of door het acuut stoppen met drinken bemoeilijkt diagnostiek en behandeling. Verslaving, 13, 124-134.
  59. Wekking, E., van Hout, M., van der Laan, G. In: Deelman, B., Eling, P., de Haan, E., van Zomeren, E., editors. Klinische neuropsychologie. Amsterdam: Uitgeverij Boom; 2006. p. 462-481.
  60. Wester, A.J., Kessels, R.P.C. Alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen. In: Kessels, R.P.C., e.a. (Ed.), Klinische Neuropsychologie. Amsterdam: Boom; 2012
  61. Wilson, B.A., Alderman, N., Burgess, P.W., Emslie, H. & Evans, J.J. (1996). Manual for the Behavioural Assessment of the Dysexecutive Syndrome. Bury St. Edmunds, UK: Thames Valley Test Company. (Nederlandse vertaling: Krabbendam, L., & Kal© , A.C. (1997).)
  62. Yücel, M., Lubman, D.I., Solowij, N. & Brewer, W.J. (2007). Understanding drug addiction: a neuropsychological perspective. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 41, 957-968.