Met dit citaat is ook de belangrijkste boodschap samen te vatten van het boek van Barry Prizant, dat onlangs in Nederlandse vertaling verscheen. Symptomen die we tegenwoordig aanduiden als autistisch, kunnen we volgens hem maar beter opvatten als een wat sterkere variant van gedragsvormen die iedereen vertoont. En als de ontwikkeling van kinderen op sommige punten lijkt te stagneren, dan moeten we beseffen dat mensen onderling behoorlijk wat variatie kennen in het tempo van hun ontwikkeling. Het is lastig om geconfronteerd te worden met kinderen en volwassenen die in bepaalde opzichten extreem zijn, maar dat zegt minstens net zoveel over onszelf als over die anderen.
Prizant maakt zich in dit boek enkele malen kwaad op psychologen die aan de hand van een protocol gedragstherapeutische technieken toepassen om autistische kinderen of volwassenen iets te leren. Dergelijke gedragstherapeuten zouden te weinig oog hebben voor de manier waarop een individu bepaalde symptomen gebruikt om angsten te beheersen. Protocollaire behandeling werkt volgens Prizant vaak averechts, omdat iedere cliënt weer een uniek repertoire van omgaan met emoties kan hebben. Bij autistische symptomen zouden we vooral veel aandacht moeten besteden aan de vraag waarom iemand zich op een bepaalde manier gedraagt. Vervolgens kan gezocht worden naar mogelijkheden om levensomstandigheden zodanig te wijzigen, dat het doel bereikt wordt op een manier die voor alle betrokkenen minder belastend is.
Aan de hand van vaak zeer extreme voorbeelden laat Prizant zien hoe hijzelf gedragingen analyseert en levens beïnvloedt. In veel opzichten is zijn boek een voorbeeld van ‘anti-psychologie’: gooi vakkennis overboord en vertrouw op intuïtie. Toch maakt hij wel gebruik van inzichten uit de algemene psychologie. Angsten, bijvoorbeeld, zijn volgens hem beter te beheersen door de voorspelbaarheid van levensomstandigheden te vergroten.
Prizant benadrukt met zijn vraag naar het ‘waarom’ dat het belangrijk is naar de emotionele betekenis te zoeken van omgangsvormen. Het lastige hierbij is echter dat vaak heel veel expertise nodig is om een zinvol antwoord te geven op waaromvragen. Als u mij naar een cricketwedstrijd laat kijken, dan kan ik ook na uren turen nog niet vertellen waarom spelers zich zo inspannen. Om de spelregels van cricket te begrijpen, kan ik beter een expert raadplegen. Prizant vindt evenwel dat het tijd wordt om bij autisme zélf na te denken. Met behulp van de voorbeelden die hij als expert heeft geselecteerd.
Dat maakt dit boek dubbelzinnig, al zijn de voorbeelden spannend om te lezen. Er is trouwens nog een probleem. Door te benadrukken dat autisme een variant is van normaal gedrag, heb ik nu de neiging om alle gedragingen van mijzelf en van anderen te etiketteren als een vorm van autisme. Voorlopig kan ik daar echter wel mee leven.
Bespreking van:
Gewoon uniek: een andere kijk op autisme
Door: B. Prizant
Amsterdam: Hogrefe, 205 p.
