‘They can be everywhere. Als we jou betrappen op contacten met een homoseksueel, dan zullen je ouders dat als eerste weten. Je zult gepakt worden, en de rest van je leven zal een living hell zijn.’
Het is 1966. Honderden scholieren worden in een aula ergens in de staat Florida toegesproken. Homoseksualiteit, zo oreert de spreker, is een ziekte die moet worden uitgeroeid. De scène is de opening van de ijzersterke documentaire Cured die mede tot stand kwam door sponsoring van de American Psychiatric Assocation (APA), de grootste, rijkste en meest invloedrijke beroepsvereniging van psychiaters ter wereld. Die sponsoring is extra opmerkelijk omdat de documentaire gaat over een donkere periode van de APA. Cured vertelt aan de hand nieuw ontdekte archiefbeelden en actuele interviews het verhaal van de campagne die in 1973 leidde tot het schrappen van homoseksualiteit als geestesziekte uit de DSM.
In de eerste editie van de DSM, uit 1952, voerde homoseksualiteit de lijst van seksuele perversies aan. Homo’s en lesbiennes mochten in die jaren worden gestraft voor hun geaardheid en gedwongen tot ‘genezing’ met onder meer castratie, lobotomie en elektroshocktherapie – waarvan confronterende beelden in de documentaire zitten. Genezing was niet alleen voor homo’s goed, maar juist ook voor de maatschappij. Een grote meerderheid onder Amerikanen zou namelijk bang zijn voor homoseksuelen en achtte hen tweederangsburgers die het beste opgesloten konden worden.
Homoseksualiteit, aldus destijds het gros van de psychiaters, was aangeleerd gedrag. Gedrag dat dus ook weer afgeleerd kon worden. Bijvoorbeeld met conversie- therapie waarin homoseksuelen schokken kregen toegediend bij het zien van erotische foto’s van mensen van hetzelfde geslacht. Onder meer tegen die therapie trokken enkele jonge activistische psychologen en psychiaters in mei 1970 ten strijde op de jaarlijkse conventie van de APA, dan in San Francisco.
Het blijkt de opmaat voor meer dialoog en groeiende twijfel aan de wetenschappelijke houdbaarheid of homoseksualiteit een ziekte is. Twee jaar later, in 1972, worden de activisten uitgenodigd op de APA-conventie in Dallas. Daar kwam, weliswaar pratend via een stemvervormer en vermomd met pruik en masker, voor het eerst een psychiater voor zijn geaardheid uit de kast. En hoewel sommige activisten vonden dat deze anonieme bekentenis van John Fryer (zoals pas veel later bekend werd) hun onderdrukking juist symboliseerde, bleek dit optreden wel de game changer. Weer een jaar later, op de conventie in Honolulu, werd besloten homoseksualiteit niet langer als ziekte te zien. Dat besluit bekrachtigt de APA uiteindelijk op 15 december 1973 op een persconferentie. Miljoenen mensen waren in één keer mentaal weer gezond.
Die historische dag moet onderdeel zijn van het collectieve geheugen van psychologen en psychiaters. Cured zou dan ook verplichte kost moeten zijn in de opleiding. Beroepsverenigingen van psychologen en psychiaters – ik spreek hier nadrukkelijk op eigen (doctors)titel – hebben de morele plicht telkens als homofobie de kop op steekt expliciet op die emancipatoire stap voorwaarts in de beschaving te wijzen.
