De maand januari stond in het teken van collectief medelijden. We voelden mee met de slachtoffers van de aardbeving in Haïti en we deden dit met zijn allen. In een collectief beleefd medelijden voelden we ons bijna niet meer geschokt en bedroefd, en kreeg onze trots de overhand. Trots om wat we kunnen, om wat we doen, om wat we delen. De ellende in Haiti werd bijna op de achtergrond gedrukt door het warme gevoel dat wij met zijn allen ertoe deden.
Collectieve emoties lijken pregnanter te zijn, langer te duren, en meer impact te hebben dan gevoelens die we in ons eentje op ons zolderkamertje hebben en daar ook houden. Sterker nog, ze creëren een extra gevoel. Negatieve emoties worden positief als we ze met zijn allen beleven. Gedeelde smart is niet alleen halve smart, maar ook half genoegen. Onze collectieve verontwaardiging over Europa, de collectieve angst voor pedofielen die maar gewoon over straat mogen lopen, de collectieve boosheid van treinreizigers over de falende ns na een millimeter sneeuwval, onze afkeer van de graailust van ’s lands meest verdienende heren – het zijn emoties die ons een gevoel van moed en zekerheid geven, een gevoel dat we ergens voor staan, en dat hierover geen twijfel bestaat.
Nu hebben emoties veelal weinig last van twijfel, daar zijn het emoties voor. Ze sturen ons, zonder aarzeling, de juiste richting op. Weg met Europa, weg met de pedofielen, weg met de leiding van de ns en de bankdirecteuren (maar niet met Scheringa – want die wist wel hoe hij de emoties van het volk moest bespelen), weg met de klimaatwetenschappers die maar wat aan rotzooien en niet eens weten hoeveel ons land precies onder water zal staan in het jaar 2122. Wij willen zekerheid, wij willen geen uitspraken met ‘misschien’, ‘waarschijnlijk’, of ‘er is een kans dat’. Er moeten koppen rollen!
Niets is zo heerlijk als collectief zwelgen in verontwaardiging, en sommige politici voelen feilloos aan hoe die collectieve verontwaardiging opgezweept kan worden. Verontwaardiging is sowieso een fijne emotie. Je gevoel van morele rechtvaardiging is geraakt, en jij bent degene met het moreel juiste oordeel die de ander terechtwijst. Maar collectieve verontwaardiging is nog veel plezieriger. We zijn het er immers over eens dat klimaatwetenschappers dom dan wel bevooroordeeld zijn, dat de politiek maar wat aanmoddert, en dat de minister van Verkeer niet eens weet hoe de files opgelost moeten worden. Sukkels! Zo moeilijk kan het toch allemaal niet zijn?
Agneta Fischer is verbonden aan de Programmagroep Sociale Psychologie van de Universiteit van Amsterdam als hoogleraar Emotietheorie.