De opdracht om een column te schrijven die nergens over hoeft te gaan, is een vals lokkertje. De hoofdredacteur bracht het dan ook als argument om me over de streep te trekken. ‘Je mag overal over schrijven, je bent geheel vrij.’ Dat klinkt fantastisch en vleiend (blijkbaar verwachten ze dat alles wat ik zal schrijven, leuk is), maar het was een valkuil! Als je er goed over nadenkt, is het zelfs een nachtmerrie. Het betekent dat je eerst drie weken moet nadenken over het onderwerp, voordat er ook maar iets op papier staat, en het betekent ook dat de verwachtingen hooggespannen zijn. Er is immers geen opdracht of hoofdredacteur die ik de schuld kan geven van een slechte column.
Daarom heb ik mezelf een opdracht gegeven. Die opdracht deel ik u hierbij mee, zodat de verwachtingen voor het komend jaar in elk geval helder zijn. Als het u niet interesseert, hoeft u het niet te lezen, en als dat wel zo is, kunt u er altijd later nog mee ophouden.
Ik ga vanaf deze plek onze emoties volgen. Elke maand deel ik met u interessant onderzoek, of alledaagse bespiegelingen over vreemde, interessante of alleen maar mooie emoties. Op deze manier wil ik een bescheiden bijdrage leveren aan uw denken over de werking ervan. U komt ze toch elke dag tegen, bij uzelf, bij anderen, op uw werk en in uw privéleven. En ik ook. Genoeg inspiratie en stof tot nadenken dus.
Emoties zijn terug van weggeweest in het publieke leven. In tegenstelling tot een aantal decennia geleden, mag ons gevoel weer naar buiten, hoewel nog altijd niet te lang en te veel en niet helemaal open en bloot. Gelukkig maar. Artiesten of sporters, ja die mochten altijd al huilen, schoppen, schelden of gillen. En ze doen het nog steeds. Op het voetbalveld, of tijdens praatprogramma’s. Maar nu mogen ook politici, zakenlieden, bandirecteuren, en willekeurige burgers hun gevoelens laten spreken.
Die gevoelens weerspiegelen vaak onze angsten, onze gekwetste ego’s, onze diep verankerde waarden, onze impulsen en ondoordachte neigingen. We halen verontwaardigd uit als er iemand voordringt in de rij voor de viskraam, we plengen een traantje bij een failliet verklaarde, corrupte bankeigenaar, omdat hij zo zielig is, we haten Europa, omdat we op onszelf willen blijven, en we hebben een hekel aan moslims omdat ze hier niet horen. Sommige politic varen wel bij de terugkeer van emoties in het publieke leven. Zij verwoorden niet alleen de emoties van potentiële stemmers, maar ook hun eigen minachting voor andersdenkenden of -gelovigen. We weten dat vooroordelen gebaseerd zijn op negatieve emoties, en er zelfs door worden aangewakkerd, dus hoe meer emoties, hoe beter voor het wij-zijdenken.
Daarom zijn emoties gevaarlijk als leidraad voor het sociale verkeer. Emoties zijn nuttig als signaal, en we hebben ze nodig om over onszelf en onze omgeving na te denken. Daarna moeten ze worden ingedamd, gereguleerd, geciviliseerd.
Agneta Fischer is verbonden aan de Programmagroep Sociale Psychologie van de Universiteit van Amsterdam als hoogleraar Emotietheorie.