Bestaat er zoiets als heimwee in de wetenschap? Een nostalgisch verlangen naar een stadium van onwetendheid dat voorgoed voorbij is en dat nooit meer terug zal komen, omdat de onwetendheid is weggenomen of geen uitdaging meer vormt. De beoefening van de wetenschap is van nature een activiteit die erop gericht is de lopende stand van zaken te vernietigen. De problemen van vandaag zijn morgen gedateerde onnozelheden. Dat is althans de bedoeling. Maar dat sluit niet uit dat je naar het verleden terugverlangt. Ik bedoel niet zozeer de herinnering dat je als student of als promovendus de beste tijd van je leven had, maar dat de problemen vroeger beter waren, de fascinatie die ervan uitging dwingender, de toewijding completer. Dat waren nog eens tijden. Er bestaan varianten op deze terugblik: hoe heb ik mij ooit zo gek kunnen laten maken. Liefde voor het probleem maakte mij blind. Het fanatisme waarmee ik er achteraanjoeg is bijna niet meer voor te stellen.
Soms staat een moment uit de geschiedenis van mijn intellectuele eenkennigheid mij weer helder voor de geest, als er een naam opduikt die destijds gezaghebbend was. Ik zag vorige week een boekje liggen van George Lakoff Don’t think of an Elephant! George Lakoff, god wie was dat ook al weer? Dat was toch de man die enige afstand nam tot Noam Chomsky door aannemelijk te maken dat de welgevormdheid van zinnen mede afhankelijk is van hun betekenis? In die dagen een adembenemend twistpunt tussen linguïsten die elkaar bestreden met voorbeeldzinnetjes die voor de normale taakgebruiker wel of niet herkenbaar zouden moeten zijn als parafrase of als dubbelzinnigheid of als ongrammaticale constructie. Je kon furore maken door het presenteren van een beter voorbeeldzinnetje. Lakoff was daar een meester in: Nixon is pretending that everyone realizes that he is a homosexual. Is dat hetzelfde als: Nixon is pretending that he is a homosexual and that everyone realizes it. Ik had een uitgesproken sympathie voor vraagstukken als dit. Het was naar mijn herinnering een tijdrovend maar honorabel getob. Het fijne ervan ben ik echter vergeten, omdat mijn belangstelling zich verlegde. Ik weet ook niet hoe het dispuut is afgelopen. Maar George Lakoff, hoe zou het hem vergaan zijn? Voor het beantwoorden van die vraag, raadpleegde ik Don’t think of an Elephant! Het antwoord viel niet mee.
Sinds het midden van de jaren tachtig is Lakoff zich bezig gaan houden met het toepassen van kennis uit de cognitieve linguïstiek op het politieke debat in Amerika. Daar kan hij zeker interessante dingen over zeggen. In het zojuist genoemde boekje wijst hij erop dat elk woord dat wij gebruiken zijn betekenis ontleent aan een netwerk van associaties dat onvermijdelijk meeklinkt in het taalgebruik. Van de omvang en samenhang van dat netwerk zijn wij ons slechts vaag bewust. En zoals u nu misschien al aanvoelt, zijn observatie is dat de ene politicus beter in staat is dan de andere dat netwerk te activeren in een mate en met een strekking die voor hem voordelig is. De Republikeinen zijn daar veel gehaaider in (op het schurkachtige af) dan de Democraten. Door die voorsprong hebben zij het publieke debat naar hun hand kunnen zetten, omdat Democraten ook als zij oppositie voerden de terminologie overnamen van de Republikeinen, en daarmee hetzelfde netwerk aan associaties activeerden. Die associaties waren door de Republikeinen geselecteerd en werden zo zelfs bij tegenspraak bekrachtigd. De boodschap is: hou daarmee op, activeer je eigen netwerk door reframing. Of dat inmiddels gebeurd is volgens het recept van Lakoff kan ik niet beoordelen want zijn boekje stamt van vóór de laatste verkiezingen. Het zou kunnen, maar het is niet wat mij tegenstaat. Wat mij tegenstaat is de enorme pretentie. Lakoff weet iets dat zijn lezers niet lijken te weten. Hij typeert zich zelf als cognitief activist, die met de hulp van de cognitieve neuropsychologie ons de barricades kan opjagen. Met regelmaat vermeldt hij de grootste cognitieve ontdekking, waar wij rekening mee moeten houden: ‘Neuroscience tells us that each of the concepts that we have is instantiated in the synapses of our brains.’ ‘To incorporate new knowledge requires a physical change in the synapses of our brains.’ ‘Everything we know is physically instantiated in the neural systems of our brains.’ Ik geloof het graag. Maar het idee dat wij daar in het politieke debat rekening mee zouden moeten houden, lijkt mij onzin. Lakoff zadelt de neurocognitie op met een valse pretentie. Vroeger was hij beter.