In 2016 woonde ik op een congres over positieve psychologie een lezing bij van Paul Gilbert. Gilbert legde uit dat de evolutie ons heeft opgezadeld met een ingewikkeld brein. In tegenstelling tot andere zoogdieren zijn wij, dankzij onze goed ontwikkelde prefrontale cortex, geneigd primitieve emoties zoals angst en woede onnodig uit te vergroten. Alleen dat is al reden om compassie met onszelf te hebben. Zijn boodschap werd versterkt door zijn houding: op het podium oogde hij vriendelijk, open en volledig ontspannen. Practice what you preach blijkt binnen Compasion Focused Therapy (CFT) dan ook een belangrijk principe. Het is de taak van CFT-therapeuten, schrijft Gilbert in Compassion Focused Therapy, om cliënten tijdens de therapie alles te laten doen ‘in een geest van validering, steun en vriendelijkheid, in plaats van met een onderliggend innerlijk aect van afstandelijkheid, invalidering, kilte, intimidatie of kritiek, en daarbij maakt het niet uit welke specifieke interventie er precies wordt gebruikt’.
Hoewel CFT inspiratie put uit het boeddhisme, is CFT allereerst een wetenschappelijke benadering met een brede basis in evolutieleer en sociale en ontwikkelingspsychologie. Centraal staan drie emotieregulatiesystemen. Ons prestatiesysteem is gericht op seks en status, ons dreigingssysteem signaleert gevaar en ons kalmeringssysteem zorgt dat wij ons veilig voelen als het gevaar is geweken. Bij mensen die lijden onder schaamte en zelfkritiek hebben het dreigings- en prestatiesysteem zich te sterk ontwikkeld, terwijl het kalmeringssysteem is achtergebleven. In CFT-therapie wordt geprobeerd het evenwicht tussen deze systemen te herstellen met interventies uit verschillende therapeutische benaderingen. Aan deze interventies voegt CFT iets toe: compassie. Een mooi voorbeeld vormen de rationele gedachten uit de CFT. Als beginnend therapeut ontdekte Gilbert dat deze gedachten zijn cliënten niet hielpen door de kille en analytische manier waarop zijn cliënten zichzelf benaderden. Gilbert besloot zijn cliënten te leren alternatieve gedachten anders te gaan uitspreken: niet langer kritisch en afstandelijk, maar vriendelijk en vanuit oprechte zorg om het eigen welzijn. In termen van het CFT-model maken cliënten dan de overstap van het dreigings- naar het kalmeringssysteem.
Deze overstap vereist veel oefening. Met imaginatie- oefeningen kunnen cliënten hun geest trainen om met meer compassie te reageren. Gilbert beschrijft diverse oefeningen, ook speciaal voor therapeuten. Hij nodigt hen uit zich voor te stellen hoe zij zichzelf, als zij het moeilijk hebben met bepaalde cliënten, met compassie benaderen: door terug te denken aan cliënten met wie het wel goed ging, of door collega’s om hulp te vragen.
Compassion Focused Therapy is een toegankelijk boek dat theoretische achtergrond en toepassing in de praktijk evenwichtig beschrijft. Niemand heeft zoveel behoefte aan compassie als iemand met complexe psychische problemen die al jarenlang lijdt onder (zelf)stigma. Alleen therapeuten die compassie hebben voor zichzelf en hun cliënten, kunnen bij dergelijke mensen een veranderingsproces op gang brengen.
