Wordt u weleens wakker uit een droom met de gedachte: hoe kon ik dit nou toch bedenken? Ongeveer 70% van onze REM-dromen bevatten bizarre elementen. We gooien namelijk allerlei onderdelen van herinneringen bij elkaar – een bizarre warboel. Waarom doen we dat? Volgens Llewellyn (2013) is de functie van REM-dromen vooral het oefenen van patroonherkenning.1
In de natuur komen patronen voor die zich herhalen in de tijd en de ruimte. Bijvoorbeeld: twee ogen, een neus, en een mond in hetzelfde stukje ruimte vormen een patroon dat wij herkennen als een gezicht. Gezichten herhalen zich ook in de tijd en ruimte, want alle dieren en mensen op alle verschillende plekken in onze wereld hebben een gezicht. Wanneer we een gezicht zien, weten we dat we ons bij een ander levend wezen bevinden. Ieder wezen beweegt in het rond terwijl hij zijn leven leeft. En het is dit gedrag dat voor complexe patronen zorgt. Alles om ons heen bestaat uit patronen; hoe je eruitziet, waar je naartoe gaat, een patroon van gebaren om informatie te communiceren. Ons functioneren is afhankelijk van het herkennen en voorspellen van patronen. En ben je expert op een gebied, dan betekent dat vaak dat je heel erg goed bent in het herkennen van complexe patronen. Llewellyn gelooft dat we tijdens het dromen in staat zijn tot het herkennen van méér complexe patronen dan wanneer we wakker zijn.
Complexe patronen
Bij een gezicht zijn de ogen, neus, en mond altijd samen aanwezig in hetzelfde stukje tijd en ruimte. Dat is gemakkelijke patroonherkenning. Patronen worden complex wanneer niet alle onderdelen van het patroon gelijktijdig aanwezig zijn in dezelfde tijd en ruimte. Ik geef een voorbeeld.
Stelt u zich eens voor dat u de collega van Anna bent, die wil voorspellen wanneer zij op haar werk zal zijn. De elementen van het patroon die dit voorspellen, zullen zich misschien nooit allemaal tegelijk voordoen. Anna is een psycholoog die vaak thuis aan het werk is. Als eerste bedenkt u zich dat zij aanwezig zal zijn als zij een belangrijke vergadering gepland heeft. Dat blijkt immers uit eerdere ervaringen. Ze zal ook aanwezig zijn als ze afspraken met cliënten heeft. U weet bovendien dat haar echtgenoot soms de kinderen uit school ophaalt, en dat wanneer dit gebeurt, Anna langer op kantoor kan werken. Tot slot weet u dat Anna, als de koelkast thuis leeg is, weleens wat gaat eten in het café vlakbij. Al deze patroonelementen vinden plaats op verschillende tijdstippen. Ze kunnen ook soms geobserveerd worden op verschillende plaatsen. Als u bijvoorbeeld Anna’s echtgenoot bij de schoolpoort ziet staan, zou u hieruit kunnen afleiden dat zij nog tot later op kantoor aan het werk is. Het is echter niet zo waarschijnlijk dat alle elementen op dezelfde tijd en plek voorkomen, namelijk dat Anna op haar werk is voor een vergadering en om cliënten te zijn, en dat haar man de kinderen ophaalt, en dat ze geen eten meer thuis had en dus in het café aan het eten is.
Wat is het nut om dit soort complexe patronen als ‘levend persoon op een bepaalde plek’ te kunnen herkennen en voorspellen? Vanuit evolutionair perspectief zou het snel kunnen voorspellen van patronen de kansen op overleving kunnen bevorderen. Denk maar aan het kunnen koppelen van locaties aan waar je voedsel en water kunt vinden, of het herkennen van een roofdier zodat je kunt vluchten. Het wordt al snel duidelijk dat onze waarneming hierbij essentieel is, en dat snelheid van het verwerken van visuele prikkels en hierop handelen van levensbelang is.
We kunnen alleen voorspellingen doen als er sprake is van een patroon
Associatief
Ons brein gebruikt een truc om dit snel te kunnen doen. Wat er namelijk gebeurt, is dat het brein al van tevoren een voorspelling maakt, en dus vanuit een bepaalde verwachting een visuele prikkel interpreteert. Gebaseerd op ervaringen en observaties uit het verleden, schept uw brein een verwachting van wat u zult zien en dat bepaalt wat u vervolgens doet. Bijvoorbeeld: als onze voorgangers de ‘oermensen’ vanuit hun herinnering een bepaalde plek herkenden als de locatie waar ze de vorige keer een tijger hadden gezien, dan konden ze hierop handelen en ervoor kiezen die plek gauw te verlaten. Dat zou voorkomen dat ze gedood werden, en overleving betekenen. Als men dit breder trekt, zou men kunnen stellen dat de wereld die wij ervaren geschapen wordt door verwachtingen die alles wat we zien betekenis geven en ons gedrag sturen.
We kunnen alleen voorspellingen doen als er sprake is van een patroon. Ons geheugen werkt voornamelijk associatief, en al die associatieve netwerken in ons brein zijn ideaal om patronen op te slaan in ons geheugen. Wanneer herinneringen associatief geactiveerd worden, worden daarmee ook de patronen gegenereerd waarmee we voorspellingen kunnen doen. Patronen met een vaste volgorde zoals: na de nacht (donker) volgt de dag (licht). Of patronen gebaseerd op kansberekening, zoals bij het gedrag van mensen – Karin drinkt altijd maar één kop koªe dus de kans dat ze een tweede zal nemen is klein. Dit soort patronen kunnen echter al sneller ingewikkeld worden. De representatie van hoe zo’n patroon in elkaar steekt, wordt als een gecombineerd informatiepakketje opgeslagen in onze hersenen, zodat we dat tijdig paraat hebben. De dieren van wie wij afstammen, hebben echter geen taalontwikkeling en de theorie is dat zij deze informatiepakketjes niet in ‘taal’ maar in ‘beelden’ hebben opgeslagen.
Llewellyn (2013) stelt dat dit precies is wat tijdens dromen in REM-slaap gebeurt. Een droom in REM-slaap is in haar ogen een voorspellende ‘code’ die het associatieve patroon van gebeurtenissen uit het verleden herkent, en daarmee dus een associatie tussen gebeurtenissen weergeeft. Het gaat dus niet zozeer om de gebeurtenissen zelf, maar om het patroon dat zich vormt. Deze ‘code’ kan dan onbewust onthouden worden, en snel worden gebruikt wanneer we iets in onze omgeving waarnemen en interpreteren.
Zo heeft die gekke droom toch een serieuze functie.
- Llewellyn, S. (2013). Dream to predict? REM dreaming as prospective coding. Frontiers in Psychology, 05 January 2016 | https://doi.org/10.3389/fpsyg.2015.01961
Beeld: Sergey Nivens/shutterstock.com
