Slaaptekort gooit onze emoties door de war. De meesten van ons – met name de jonge ouders – weten dit wel. Denk maar aan een klein kind dat zich met veel gevoel voor drama en hard huilend op de grond laat neerstorten, omdat het geen snoepje krijgt. Waarop de ouder je toefluistert dat ‘kleine Max vannacht niet zo goed geslapen heeft’.
Een slechte nachtrust zorgt vaak voor een chagrijnige stemming en emotionele reacties overdag. Inmiddels weten wetenschappers dankzij vele experimenten ook hoe dit werkt in het brein. Zo liet de wereldberoemde slaapexpert Matthew Walker de helft van een groep proefpersonen een nacht wakker blijven terwijl de andere helft de nacht gewoon mocht slapen. Daarna gingen ze in een fMRI-scanner liggen en bekeken ze honderd plaatjes die een emotionele respons konden losmaken. Dit konden neutrale plaatjes zijn (een stuk drijfhout) of emotioneel negatieve plaatjes (een brandend huis). In de scanner keken de onderzoekers naar de amygdala, het centrum in ons brein waar emoties zoals boosheid ontstaan. Bij de proefpersonen die de nacht hadden doorgehaald, zag Walker een zestig procent sterkere emotionele respons in de amygdala in vergelijking met de uitgeruste groep. Het lijkt erop dat als ons brein geen slaap krijgt, we ongeremd en emotioneel ongepast reageren en gebeurtenissen niet meer goed kunnen overdenken. Hoe komt dat dan?
Ook daar vonden wetenschappers een antwoord op. Het blijkt dat als je goed slaapt je prefrontale cortex – het gebied boven je ogen waar rationele beslissingen worden genomen – goed in contact staat met de amygdala. Daardoor wordt het emotionele hersencentrum goed onder controle gehouden en kun je jezelf beheersen. Bij slaaponthouding is die sterke relatie tussen de gebieden niet aanwezig en ben je slechter in staat om je emotionele impulsen te remmen. Walker beschrijft de amygdala als een emotioneel gaspedaal dat altijd met het voetje tot de vloer wil. Je prefrontale rem houdt dit dankzij voldoende slaap mooi in evenwicht, maar zonder de rem ga je plankgas en ben je in emotioneel opzicht niet dezelfde persoon.1
We moeten als maatschappij dus zuinig zijn op de slaapkwaliteit van onze tieners
Overdrive
Wat ook typerend is voor mensen met slaaptekort, is dat ze plotseling kunnen omslaan naar uitgelaten vrolijk en daarna net zo snel weer terug naar chagrijnig. De hersengebieden diep achter de amygdala, die te maken hebben met impulsiviteit en beloning, gaan in een staat van overdrive bij slaaptekort. Dit komt doordat ook hier de prefrontale rem niet werkt. Hier komt het belang van slaap voor ons mentale welzijn om de hoek kijken. Extreme emoties kunnen immers gevaarlijk zijn. Als iemand erg negatief is, zoals bij een depressie, kan die persoon het idee1 Walker, M.P. (2017). Why we sleep. Unlocking the power of sleep and. krijgen dat hij niks waard is of dat het leven geen zin heeft. Helaas wordt dit ondersteund met helder bewijs: bij pubers blijkt er een duidelijk verband tussen slecht slapen en zelfmoordgedachten, zelfmoordpogingen, en geslaagde zelfmoord in de dagen na verstoorde slaap. We moeten als maatschappij dus zuinig zijn op de slaapkwaliteit van onze tieners, zeker aangezien suïcide bij jongvolwassenen een van de belangrijkste doodsoorzaken is. Ook pesten, agressie en gedragsproblemen van kinderen van verschillende leeftijden worden in verband gebracht met slaap.
Extreem positieve stemmingen kunnen ook problemen veroorzaken. Doordat de beloningscentra in ons brein hyperactief worden, maakt slaapgebrek ons extra gevoelig voor prettige ervaringen. Je krijgt hierdoor behoefte aan meer spanning en opwinding. Daardoor kun je overmatige risico’s gaan nemen, en je kunt hierbij ook denken aan verslaving aan alcohol of drugs.
Geen eenrichtingsverkeer
Het verband tussen mentale stoornissen en verstoorde slaap wordt zo steeds duidelijker. Er is geen enkele mentale stoornis die gepaard gaat met normale slaap. Angsten, depressie, posttraumatische stressstoornis en schizofrenie zijn allemaal stoornissen waarbij de slaap aanzienlijk ontregeld is. En ondanks dat het van oudsher vermoed werd, is het geen eenrichtingsverkeer. Het is niet zo dat de psychische aandoening zorgt voor slechte slaap. Vroeger werd verondersteld dat de medicatie die wordt voorgeschreven bij schizofrenie de boosdoener was die slechte slaap veroorzaakte. Inmiddels is aangetoond dat enkel slechte slaap bij gezonde mensen genoeg is om tot allerlei psychische klachten aan te zetten. Zo toonde ik in eerder onderzoek aan dat een nacht van slaaponthouding – 36 uur wakker blijven – genoeg was om bij gezonde mensen dissociatieve klachten te veroorzaken.2 Collega’s uit Oxford brachten slechte slaap in verband met een toename van psychotische ervaringen.3 Bovendien is meer recentelijk bekend geworden dat veel hersengebieden die door mentale stoornissen worden beïnvloed dezelfde zijn als die door slaaptekort worden beïnvloed. Veel genen die in verband gebracht zijn met mentale stoornissen, blijken ook een belangrijke rol te hebben bij het bepalen van ons circadiaanse ritme, en dus ook onze slaap.
Het lijkt erop dat als ons brein geen slaap krijgt, we ongeremd en emotioneel ongepast reageren en gebeurtenissen niet meer goed kunnen overdenken
Worden dan alle mentale stoornissen die wij kennen veroorzaakt door slechte slaap? Nee, zo stellig kunnen we ook weer niet zijn. Maar laten we het tenminste tweerichtingsverkeer noemen, waarbij slaap een belangrijke rol kan spelen bij het ontstaan en het in stand houden van mentale klachten. We maken op dit moment nog te weinig gebruik van de kennis die we hebben over slaap om diagnostiek en therapeutische behandelingen voor diverse mentale stoornissen te verbeteren. Zo weten we inmiddels dat een verstoring van de slaap één van de triggers zou kunnen zijn die mensen met bipolaire stoornis van een stabiele stemming naar een depressieve of manische episode slingert.
Er zijn wel wat belangrijke stappen genomen in de richting van slaapbehandeling in de laatste jaren. De belangrijkste daarvan is cognitieve gedragstherapie voor insomnie (CGTi). Met CGTi kan de slaapkwaliteit sterk verbeterd worden. Alison Harvey van de Universiteit van Berkeley heeft dit als een van de eersten ingezet bij psychische klachten en het is succesvol gebleken als therapie bij depressie, bipolaire stoornis, angststoornissen, en suïcidaliteit1. Het is daarom de moeite waard om meer onderzoek in te zetten naar de effecten van slaapbehandeling in het verzachten van diverse mentale klachten.
- Walker, M.P. (2017). Why we sleep. Unlocking the power of sleep and
dreams. Scribner - Van Heugten – Van der Kloet, D., et al., (2015). Sleep loss increases dissociation and affects memory for emotional stimuli. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 47, 9-17
- Cosgrave, J. et al., (2018). The interaction between subclinicalpsychotic experiences, insomnia and objective measures ofsleep. Schizophrenia Research, 193, 204-208.
Beeld: DimaBerlin/shutterstock.com
