Als psycholoog moet je je veel theoretische kennis eigen maken. Marco Koning was tot voor kort militair (vlieger)psycholoog, hij werkte bij de Koninklijke Luchtmacht en de Koninklijke Marechaussee en tijdens zijn werk in missiegebieden maakte een aantal keer iets mee dat hij al uit de boeken kende. En dat maakte indruk.
Aan het begin van iedere uitzendperiode ging een militair psycholoog mee, vertelt Marco Koning, om adviezen te geven over individueel functioneren en het functioneren in teamverband tijdens een uitzending. Zo’n uitzending is een intensieve periode voor de militairen, vooral door het verblijf in zo’n missiegebied en beperkt contact met het thuisfront. Ook het werk ter plekke is zwaar.
Op een dag kreeg Koning het bericht dat zijn vrouw had gebeld. Aan de telefoon zei ze dat hij naar huis moest komen. Zijn vader had een hersenbloeding gehad, was van de trap gevallen en lag in coma. Hij zou waarschijnlijk snel overlijden.
Adrenaline maakt scherp
‘Ik kwam in de actieve modus. Ik zorgde ervoor dat ik zo snel mogelijk naar huis kon, maar ik wilde ook alle informatie die ik de afgelopen tijd had verzameld aan mijn commandant overdragen. Ik kon me goed focussen en een verslag afronden. Daarna voerde ik een terugkoppelgesprek met de commandant. Ik had het idee dat ik de situatie wel kon dragen, adrenaline maakte me scherp. Maar ik wist ook dat ik dicht tegen een grens aan zat. ’s Nachts in bed begon ik te trillen en te huilen en kon daar niet mee stoppen. Ik heb geprobeerd zo zacht mogelijk te doen, want ik lag met nog drie militairen in een tent. Ik ben blijven trillen tot ik landde in Eindhoven en mijn vrouw zei: “Je vader leeft nog, we gaan nu naar hem toe”.’
Heel leerzaam om dit aan den lijve te ondervinden, vindt hij. ‘Hoe het dan gaat, heeft te maken met hoe je in elkaar steekt. Maar ook met de omstandigheden waarin je verkeert. En die omstandigheden variëren continu.’
Compact naar huis
Aan het eind van een uitzendperiode gingen de militair psychologen naar het missiegebied om psychologische debriefgesprekken te houden. De vraag is dan of mensen ‘compact naar huis gaan’. Koning: ‘Dat is een defensieterm. Je wilt weten hoe het mensen is vergaan tijdens een uitzending, je geeft eventueel adviezen en screent of mensen een volgende keer weer kunnen worden ingezet.’ Op weg naar huis na zo’n ronde psychologische debriefgesprekken, zat Koning met een groep militairen in de bus van Tallil naar Basra. De gordijnen waren gesloten, er mocht geen licht naar buiten stralen, iedereen droeg een scherfvest – een vest van kogelwerend materiaal – en had zijn helm op schoot.
‘Voor we de snelweg opgingen, moesten we stoppen. Een konvooi voor ons was beschoten en daarbij was een Amerikaan om het leven gekomen. Dan zit je daar in de bus, je kijkt naar je helm en weet: het is absoluut veiliger als ik hem nu opzet. Meerdere mensen hebben dat gedacht, maar niemand deed het.’
Vals veiligheidsgevoel
Komt dat door een vals gevoel van veiligheid? Koning: ‘We wisten allemaal dat die aanval echt was gebeurd, maar toch had je het gevoel dat het jou niet zou kunnen overkomen. Daarnaast zit zo’n helm ongemakkelijk. En het is raar als je alleen met je helm op zit en de rest van je uitrusting ontbreekt. Je denkt: als het echt nodig is zal iemand dat wel zeggen.’
Ook dit kende hij vanuit de theorie. Nu ervoer hij het zelf in de praktijk.
Fire, fire, fire
Bij de derde ervaring in een uitzendgebied vroeg een piloot aan Koning om mee te vliegen op een verkenningsvlucht met laag risico. Koning zat op de jumpseat, een klein klapstoeltje tussen de piloten in. Hij kon via de headset meeluisteren, zodat hij de communicatie kon volgen en beoordelen. ‘We vlogen afwisselend laag en hoog om eventuele dreiging te minimaliseren. Op een gegeven moment hoorde ik zeggen: “Fire, fire, fire.” En we braken uit naar rechts. Daarna dacht ik iets van kruit te ruiken.’
Vervolgens gebeurde er niets, ze vlogen verder en vrij snel was Koning weer bezig met zijn taken. Hij had zelf hierover lesgegeven: je leert bepaalde skills en drills aan en als iets ernstigs of afwijkends gebeurt, leidt dit je af, analyseer je het en de kans is groot dat je terugvalt op je automatische vaardigheden en doet wat je moet doen.
Na de landing vroeg hij aan de piloot: ‘Op hoeveel uur werden we beschoten?
‘We zijn niet beschoten,’ zei hij.
‘Maar je zei fire, fire, fire!’
En de piloot antwoordde: ‘Maar daarvóór zei ik: “exercise, exercise, exercise”! Die headset van jou is niet zo goed, misschien heb je dat gemist.’
Het boeiende van die ervaring was alweer dat Koning dit kende uit de theorie en het nu meemaakte. ‘Kort na het incident hinderde het mij niet meer in mijn optreden als vliegerpsycholoog en was ik weer met mijn werk bezig. Dit soort ervaringen vormt je als psycholoog. Hierdoor is de theoretische kennis voor mij in waarde ontzettend toegenomen en levend geworden.’
