Het houdt maar niet op. Wat in oktober 2012 begon met de oproep in Nature van Daniel Kahneman (zie ook De Psycholoog, november 2012, p. 11) aan sociaal psychologen om orde op zaken te stellen in het priming-onderzoek, blijft de gemoederen bezig houden. Zo publiceerde de Britse cognitief psycholoog David Shanks onlangs samen met collega’s een artikel in PLoS ONE dat het bestaan van ‘intelligence priming’ in twijfel trekt. Negen verschillende experimenten ernaar deden ze, en geen van alle bevestigde de resultaten uit eerder onderzoek. ‘Nieuwe klap voor de sociale psychologie’ kopte Nature vervolgens eind april, in een opiniestuk van wetenschapsjournaliste Alison Abbott.
Intelligence priming houdt in dat je beter scoort op een intelligentietest als je je van tevoren een typische hoogleraar hebt moeten voorstellen in plaats van bijvoorbeeld een voetbalhooligan. De Nijmeegse hoogleraar Ap Dijksterhuis meent dat Intelligence priming kan worden bewezen. De experimenten die hij eind jaren ‘90 van de vorige eeuw heeft gedaan om dit idee te toetsen, lieten sterke effecten zien. Maar Shanks en collega’s vonden in replicatiestudies dus geen enkel effect. Ze roepen Dijksterhuis daarom op met een gedetailleerd experimenteel protocol te komen dat het bestaan van intelligence priming zou moeten aantonen. Dat zou Dijksterhuis volgens Nature weigeren omdat naar zijn zeggen priming- effecten zeer nauw luisteren en dus moeilijk te repliceren zijn – koren op de molen van zijn critici, die stellen dat sterke effecten niet als sneeuw voor de zon kunnen verdwijnen als je slechts een detail in een experiment verandert.
Volgens Dijksterhuis is er met het artikel van Shanks en collega’s niets mis; mislukte replicaties horen nu eenmaal bij de wetenschap, net zoals er ook geslaagde replicaties van zijn studie zijn gepubliceerd. Wel toonde Dijksterhuis zich zeer verbolgen over het feit dat in het opiniestuk in Nature zijn naam in verband werd gebracht met de fraudeurs Diederik Stapel en Dirk Smeesters. Abott schreef: ‘No one is suggesting that there is anything fraudulent about the results, but the charges that some of Dijksterhuis’ key papers may report false positives is a particular embarrassment for the Netherlands. It comes close on the heels of exposures of scientific misconduct by two other Dutch social psychologists.’ En daar heeft Dijksterhuis een punt. Inmiddels heeft hij van Tim Appenzeller, hoofdredacteur van Nature, een excuusbrief ontvangen, zo heeft hij aan het magazine Voxweb van de Radboud Universiteit Nijmegen laten weten. Er komen rectificaties bij het stuk van Abbott. Zelf krijgt Dijksterhuis in een van de komende nummers van Nature de ruimte voor een eigen stuk over deze kwestie. Wordt dus vervolgd. (ID/VB)
Bronnen: Shanks, D.R., Newell, B.R. Lee, E.H., Balakrishnan, D., Ekelund, L. et al. (2013). Priming intelligent behaviour: an elusive phenomenon. Plos One, doi:10.1371/journal. pone.0056515; A. Abbott (2013). Disputed results a fresh blow for social psychology. Nature, http://www.nature.com/news/disputed-resultsa- fresh-blow-for-social-psychology-1.12902; http://www.voxweb.nl/excuses-van-nature-voorap- dijksterhuis/.
