Volgens wijlen Bert Duijker, ooit verantwoordelijk voor de indeling van verschillende subdisciplines binnen het vakgebied, doet ieder mens aan psychologie. Maar hoe doen niet-psychologen die dag in dag uit met mensen werken dan aan psychologie? In de tweede aflevering van deze nieuwe serie Paul Römer, de ‘uitvinder’ van Big Brother op de televisie.
Er gingen geruchten over een programma waarin mensen lange tijd zouden worden opgesloten, zonder privacy, want overal hingen camera’s, zelfs op de wc. Daarop kwam stevige kritiek, vooral van psychologen. Mensen zouden uit hun evenwicht raken. Had niet eerder een deelnemer aan een vergelijkbaar programma in Zweden zelfmoord gepleegd? Ook het nIP toonde zich bezorgd.
Paul Römer, televisiemaker, producent en samen met John de Mol bedenker van het programma Big Brother, werd enigszins overvallen door de kritiek. ‘We waren zorgvuldig geweest in onze voorbereiding,’ zegt hij. ‘Vooraf hebben we gesproken met artsen en psychologen. We hebben gekeken naar analoge situaties, bijvoorbeeld zeezeilers die een paar maanden op zee zaten of bergbeklimmers in isolatie. Onze conclusie: als je mensen erop voorbereidt, je houdt ze in de gaten tijdens het proces en je begeleidt ze achteraf, dan is de kans op grote ongelukken niet groter dan in het dagelijks leven.’
En inderdaad bleek het mee te vallen. Van de duizenden mensen die in een Big Brother-huis hebben gezeten, is hem niemand bekend die door het lint is gegaan. ‘Dat wil niet zeggen dat het je niet verandert, maar dat geldt voor het hele leven.’
En die deelnemer die zelfmoord had gepleegd? Dat was in het Zweedse programma Survivor (in Nederland later op tv gekomen als Expeditie Robinson), en die deelnemer had nooit gecast mogen worden, want hij had psychische problemen. Bovendien had zijn zelfmoord geen relatie met het programma.
Zonder script
Wat Römer verbaasde, was dat psychologen aanvankelijk niet meer interesse toonden voor Big Brother. Want was het niet juist voor deze groep een razend interessant experiment?
Römer: ‘Het is een soap, een dagelijks verteld verhaal over een groep echte mensen, zonder script eronder. Dat vond ik spannend. Maar je kunt het ook als sociaal experiment zien over groepsdynamiek.’
Toen hij dit ooit aan een journalist van nrc Handelsblad uitlegde en zij er vervolgens een mooi stuk over schreef, kantelde de publiciteit. Men zag in dat het interessant kon worden. Inmiddels heeft Römer tientallen scripties van voornamelijk psychologen toegestuurd gekregen.
Big Brother loopt nog in zo’n 25 landen, in sommige landen gaat het zijn twaalfde jaar in. Nederland was de eerste, en ook het eerste land waar de serie voor de tweede en de derde keer liep. ‘We zijn een beetje gaan experimenteren met het format,’ zegt Römer. ‘We voegden prikkels toe om veel in het huis te laten gebeuren, maar daardoor gebeurde er minder tussen de bewoners. Juist in de landen waar men trouw is gebleven aan het origineel, blijft het spannend tussen de deelnemers. In Nederland hebben we het een beetje kapot geëxperimenteerd.’
Inmiddels is Big Brother ingehaald door veel extremere programma’s als De gouden kooi en Oh oh Cherso. ‘Het is doorgeschoten in een richting die me niet aanstaat,’ vindt Römer.
Mensenkennis
Van oorsprong is Römer fysiotherapeut, maar hij is nooit in het vak terecht gekomen, want al snel maakte hij carrière als televisiemaker. Aanvankelijk bij John de Mol, inmiddels is hij baas van de ntr, een publieke omroep en vooral ook een productiemaatschappij voor de publieken.
Hoe functioneert hij op het mensenvlak? Hij gelooft van zichzelf wel dat hij veel mensenkennis heeft. ‘Ik heb een groot empathisch vermogen, leef me automatisch in de andere partij in. Ik heb een radar voor sfeer, voel het als er spanning is en probeer dat te keren. Ik ben geen conflictzoeker.’
In die zin lijkt hij meer op zijn moeder dan zijn vader, de acteur Piet Römer. ‘Mijn vader was een zender, met een ruimte innemend charisma. Dan ben je wat minder gevoelig voor signalen van anderen. Ik heb denk ik een vrij goede intuïtie of mensen deugen of niet. En hoe ouder je wordt, hoe vaker je kan controleren of dat gevoel klopt of niet.’
Römer reorganiseerde de ntr. Dan moet je veel van mensen gedaan krijgen, want vaak gaan reorganisaties om die reden mis. ‘Bestuurders gaan recht op hun doel af, zonder te kijken of mensen achter hen aankomen. Eerst een goed plan bedenken en dan draagvlak creëren. Met mensen praten, hen overtuigen en goed aanvoelen wanneer iemand ja zegt, maar eigenlijk nee bedoelt.’
En soms moet je ook een beetje hard zijn, aldus Römer. ‘In het begin van mijn carrière had ik de natuurlijke neiging om iedereen tevreden te houden. Dat leidt alleen maar tot ellende. Je kunt beter zeggen hoe het is, zonder de pil te vergulden. Als je maar duidelijk en consequent bent, kunnen mensen daar over het algemeen bijzonder goed mee dealen.’
Alles komt voort uit samenwerking, besluit hij. ‘Eén cel kon niets, met twee cellen begon het leven. Alleen bereiken we niets, het moet een natuurlijke drive zijn om dingen samen te willen doen.’
