Met zijn lange witte baard, witte tulband en vriendelijke uitstraling ziet Khalsa eruit zoals ik dat verwacht van een echte yogi. Al sinds de jaren zeventig, toen Khalsa begon met de beoefening van kundalini yoga, draait zijn leven om yoga. Behalve yogaleraar is Khalsa directeur onderzoek van twee yoga-instituten, assistenthoogleraar aan Harvard Medical School en redacteur van het eerste, zojuist verschenen handboek The principles and practice of yoga in health care. Het boek biedt up to date kennis over hoe yoga als zelfstandige of als aanvullende behandeling het beste kan worden ingezet bij tal van psychische en/of lichamelijke aandoeningen. De stand van zaken in het yoga-onderzoek doet me denken aan die in het onderzoek naar de effectiviteit van psychotherapie. ‘We weten dat yoga werkt,’ vat Khalsa samen, ‘we weten alleen nog niet precies welke yogavorm, met welke intensiteit, met welke duur, bij welke klacht moet worden aangeboden.’
Globale gezondheidseffecten
‘De yogahoudingen zijn slechts één van de pijlers onder yoga,’ vertelt Khalsa, ‘de andere drie zijn de adem, ontspanning en meditatie.’ Door deze ijzersterke combinatie zorgt yoga niet alleen voor meer flexibiliteit en kracht, maar ook voor een beter stresshanterend vermogen en voor een toename in mindfulness en spiritualiteit; zo vinden yogabeoefenaars hun leven vaker betekenisvol en ervaren zij meer flow. Op termijn leidt yoga zelfs tot een verbeterde werking van het spijsverterings- en immuunsysteem en tot structurele veranderingen in hersengebieden die met aandacht te maken hebben. Vanwege deze globale gezondheidseffecten biedt yoga veel kansen voor preventie. ‘Daar is in de gewone gezondheidszorg, waar men zich vooral bezighoudt met symptoombestrijding, nauwelijks aandacht voor,’ stelt Khalsa. ‘Yoga daarentegen richt zich wel op de oorzaken van leefstijlziekten: veel stress, een laag bewustzijn en een beperkt wereldbeeld dat draait om status en bezit.’
Enthousiast vertelt Khalsa tot slot over zijn nieuwste missie: kinderen en adolescenten in contact brengen met yoga. De eerste onderzoeksuitkomsten zijn positief. Middelbare scholieren die een semester lang yogales kregen, hadden een betere psychische gezondheid dan leerlingen die de gewone gymlessen volgden. Meer nog dan door de cijfertjes werd Khalsa overtuigd door de uitspraken van jongeren: ‘I learned how to pay attention to how my body feels ‘, ‘I have been a lot happier lately…’, en ‘I have been eating healthier, more fruits and vegetables’.
Ayurveda
De lezing van dokter Vijith, gehuld in traditionele Indiase kleding, vormt een eerbetoon aan diens persoonlijke goeroe Valloor Shankaran Namboothiri (1916-2015), de verpersoonlijking van ayurveda. Van hem leerde Vijith dat het belangrijkste levensdoel het helpen van anderen is. Sinds elf jaar doet Vijith dat in zijn eigen Ayurvedische centrum waar zo’n tweehonderd Ayurvedische medicijnen op basis van driehonderd verschillende kruiden worden vervaardigd. Daarnaast experimenteert Vijith graag met andere methoden; blaastherapie bij astma en oogoefeningen bij slapeloosheid en ptss.
Dokter Martina Zisková, die zowel geschoold is in de westerse als in de Ayurvedische geneeskunde, vertelt ons wat meer over deze oude Indiase geneeswijze. Het belangrijkste principe binnen de Ayurvedische leer is de fundamentele eenheid van lichaam en geest. De geest wordt gezien als een instrument van het bewustzijn, het lichaam als een compacte vorm van datzelfde bewustzijn. De huidige epidemie van psychische klachten wordt volgens Zisková veroorzaakt doordat mensen in het Westen niet meer in contact staan met hun natuurlijke behoeftes. Ze hebben geen goede dagelijkse routine, eten bewerkt voedsel van lage kwaliteit en staan bloot aan te veel prikkels: zintuiglijke obesitas. Hierdoor kan de prana, de levensenergie, niet vrij stromen en verdwijnt het evenwicht tussen de drie energieprincipes Vata (beweging), Pitta (metabolisme) en Kapha (cohesie). Dit vertaalt zich in spanning in het lichaam en een continue gedachtestroom in het hoofd, waarvan zo’n 80% iedere dag hetzelfde is. In haar praktijk in Praag koppelt Zisková een ayurvedische behandeling aan het achtvoudige pad van yoga. ‘Twee halen, één betalen,’ lacht Zisková, die ook een tijd in Amsterdam heeft gewoond, met zwaar accent. Door de wijsheid in het lichaam te ondersteunen probeert zij de geest van haar cliënten opnieuw in een toestand van sattva te brengen. Dan is er sprake van een zuivere waarneming en goede balans tussen handelen en niet-handelen. ‘De intelligentie die het probleem creëert,’ besluit Zisková, ‘kan het probleem ook oplossen.’
Deze paradox wordt fraai geïllustreerd in het moedige en persoonlijke verhaal van de Nederlandse Willemijn Irvine. Wat begon met strenge eetregels, eindigde in een periode van acht jaar met ziekenhuisopnames wegens anorexia. Intensieve yogabeoefening en een behandeling door een ervaringsdeskundige hulpverlener waren doorslaggevend voor het herstel van Irvine, die nu zelf als coach jongeren met depressieve klachten en eetproblemen begeleidt. Dagelijks is ze bezig met het ontwikkelen van kwaliteiten als veerkracht en compassie. ‘De ware uitdaging,’ bekent Irvine, ‘is om de rust en de kalmte die ik op de yogamat voel, ook te ervaren in het gewone leven.’
Twee uitersten
Na de lunch, precies op het moment dat ik best even een dutje zou willen doen, vertelt de Engelse yoga-therapeut James Reeves over een onderzoek uit de jaren zeventig waarin ervaren meditatiebeoefenaren tijdens hun namiddagsessie zo’n 40% van de tijd bleken te slapen. Per ongeluk in slaap vallen is echter iets heel anders dan de toestand van bewuste slaap waarin men bij Yoga Nidra probeert te raken. Om deze diepe bewustzijnstoestand, waarin de ervaring van het zelf verdwijnt, voor meer mensen toegankelijk te maken ontwikkelde psycholoog Richard Miller een stapsgewijze vorm van Yoga Nidra. Deze methode, bekend onder de naam iRest (Integrative Restoration) yoga nidra, wordt inmiddels toegepast bij onder meer militairen, verslaafden en chronische pijn- en kankerpatiënten. ‘In de eerste twee fasen wordt toegewerkt naar een toestand van lichamelijke homeostase en naar een gezond en stevig zelfgevoel,’ vertelt Reeves, die door Miller persoonlijk in iRest yoga nidra werd opgeleid. ‘Daarna wordt het gevoel een beperkt zelf te zijn onderzocht en opgeheven. De slotfase is dus niet langer gericht op het oplossen van problemen, maar op het creëren van een bewustzijnservaring: “The place you are looking for, is the place from which you are looking”.’ Het publiek krijgt een voorproefje. Reeves nodigt ons uit de atmosfeer rustig op ons in te laten werken en ons te concentreren op de momenten tussen twee ademhalingen; momenten van puur zijn. Na deze meditatieoefening is mijn after lunch dip verdwenen.
In tegenstelling tot iRest yoga nidra, waaraan geen yogahouding te pas komt, bestaat ashtanga yoga uit een vaststaande serie pittige houdingen die zes dagen per week moet worden uitgevoerd. Om de effecten van deze intense yogavorm en een gezonde leefstijl te ontwarren, vergeleek Marie Niitsoo voor haar afstudeeronderzoek aan de Vrije Universiteit in Amsterdam zeventien ashtanga yogabeoefenaars met zeventien fanatieke sporters zonder enige yoga-ervaring. In vergelijking tot de sporters hadden de yogabeoefenaren een groter emotioneel welbevinden en minder last van stress. Ook op korte termijn vond Niitsoo effecten. Na een uur yoga verbeterde de aandacht en waarneming van de yogi’s; een uur fietsen had dit effect, ook bij de sporters, niet. Gewone sporters profiteren dus niet in dezelfde mate van hun lichaamsoefening als yogi’s van yoga, aldus Niitsoo.
Yogaleraar- of therapeut?
De eerste dag van de tweedaagse yogaconferentie eindigt met een paneldebat onder leiding van yogaleraar en voormalig chirurg Karlien Bongers. Onder de panelleden zijn yogaonderzoeker Sat Bir Singh Khalsa, kinder- en jeugdpsychiater Floortje Scheepers en directeur Buurtzorg Jos de Blok. Wanneer Bongers vraagt om vingers, blijkt dat het aantal yogatherapeuten in de zaal ten opzichte van het aantal yogaleraren zwaar in de minderheid is. Dit illustreert hoe lastig het is om common grounds te vinden tussen de reguliere geneeskunde en yoga. ‘In Amerika is het een pijnlijk proces,’ beaamt Khalsa, ‘daar mag je jezelf geen yogatherapeut noemen, ook niet als je werkt met patiënten. Gelukkig bestaan er intussen wel 56 centra voor integratieve geneeskunde.’ Ook in Nederland, waar zowel yogaleraar als yogatherapeut onbeschermde titels zijn, wordt al op sommige plekken binnen de zorg yoga aangeboden. De afdeling psychiatrie van het UMC Utrecht onder leiding van Scheepers loopt hierin voorop. Zelf heeft Scheepers geen moeite met de titel yogaleraar. ‘Alle dokters zijn eigenlijk leraren die hun patiënten helpen zichzelf te genezen. De meeste psychiaters moeten echter nog wennen aan hun veranderende rol en staan sceptisch tegenover yoga.’
Ook De Blok verwacht dat het tij langzaam zal keren. Zo komen er steeds meer vrouwelijke huisartsen en die staan meestal meer open voor complementaire geneeswijzen dan hun mannelijke collega’s. Daarnaast zullen er volgens het hele panel pittige gesprekken moeten plaatsvinden met ziektekostenverzekeraars, die vaak veel kennis hebben over geld en weinig over gezondheid. ‘Die gesprekken zullen positiever verlopen,’ herhaalt Khalsa zijn openingsboodschap, ‘naarmate er meer onderzoek komt dat aantoont dat yoga uiteindelijk goedkoper is dan
care as usual.
