We gaan er dus vanuit dat iedereen bij het oplossen van conflicten ongeveer dezelfde logica hanteert. Ieder redelijk mens wil toch de kosten beperken, of ziet in dat je soms de schade eerlijk moet verdelen. Maar is dat wel zo?
Wat te denken van gescheiden ouders die de ene rechtszaak na de andere voeren, over de hoogte van de alimentatie, keuze van een school, of invulling van de vakantie? Hoe komt het dat verschillende landen in Midden-Europa zich zorgen maken over hun autonomie, ook al hebben ze geen strategisch gelegen haven of problemen met de gasvoorziening? Naast de verdeling van waardevolle uitkomsten spelen andere zaken een rol: eer, controle, of gezichtsverlies.
Oost-Europakenners geven dit ook aan. Ze wijzen erop dat Poetin zich door het Westen ‘vernederd’ voelt. In zijn ogen hebben de Russen een superieure beschaving. Het Westen is decadent en slap; Rusland onverzettelijk en daadkrachtig. Zijn logica, zijn redelijke uitkomst is daarmee wezenlijk anders dan de onze.
Dit maakt dat we ons niet goed kunnen verplaatsen in zijn positie. Het is moeilijk te voorspellen welke maatregelen wel of geen indruk maken; dat zal omgekeerd niet anders zijn. Los van alle strijdige belangen kan dit fundamentele verschil in wat we belangrijk vinden, of hoe we tegen de wereld aankijken, het moeilijk maken een oplossing te vinden, of te bedenken waar we die moeten zoeken.
Toch gaan we er meestal vanuit dat een ander dezelfde argumenten of uitkomsten ‘redelijk’ vindt. En we schrikken ervan als dat niet zo is. Dit zien we ook terug in ons onderzoek*. Bij een verdeling van uitkomsten verwachten mensen strijdige belangen, en bedenken daar een oplossing voor. Maar verschillen ze van mening over belangrijke waarden, dan gebeurt er iets heel anders. Beide partijen zien hun eigen standpunt als redelijk, en veronderstellen in eerste instantie dat de ander dit ook zo zal zien. Als dat niet het geval is, blijken ze letterlijk geschokt: we zien lichamelijke stressreacties, onvermogen zich in de ander te verplaatsen, en weinig vertrouwen in een goede afloop. Beide partijen hebben de overtuiging dat hun logica de enige juiste is, en kunnen niet aanvaarden dat de ander daarin niet wil meegaan.
In een globaliserende samenleving hebben we steeds vaker te maken met mensen die er een fundamenteel ander waardensysteem op na houden. Het heeft dan weinig zin vanuit je eigen werkelijkheid te redeneren als je probeert te bedenken wat de ander zal doen. Een oplossing komt eerder in zicht als je je inbeeldt hoe die ander tegen jou aankijkt, ook al vind je het perspectief van die ander onredelijk.
* Harinck, F. & Ellemers, N. (2014). How values change a conflict. In: C.K.W. de Dreu (Ed.). Conflicts Within and Between Groups: Functions, Dynamics, and Interventions (p. 19-36). Current Issues in Social Psychology. London: Psychology Press.
Fotografie: Herman Wouters