De ideeën van Duijker sluiten aan bij een vraag waarmee mijn collega’s en ik in de praktijk ook vaak worden geconfronteerd: in hoeverre onderscheidt de forensische psychologie zich eigenlijk van de ‘reguliere’ of de ‘klinische’ psychologie? Zijn patiënten in de forensische klinieken of zij die in behandeling zijn bij de forensische ACT-teams en op de forensische poliklinieken, nu werkelijk zo anders dan de gemiddelde ggz-patiënt? Lange tijd waren de tbs-klinieken gesloten voor het publiek en werd deze groep mensen bestempeld als eng en per definitie gevaarlijk, bijna een ander ‘soort’ mensen. De afgelopen jaren werd door televisieprogramma’s en open dagen gepoogd om deze wereld meer toegankelijk te maken voor het grote publiek, en daarmee minder eng. Maar desondanks schiet de maatschappij nog altijd in een kramp wanneer een tbs‘er het nieuws haalt met een delict.
Eigenlijk is dat opmerkelijk. Er worden nog altijd veel meer delicten gepleegd door niet-tbs-gestelden en ook het recidivecijfer na bijvoorbeeld enkel een gevangenisstraf ligt vele malen hoger. Het gaat hier blijkbaar om een moeizaam te bestrijden stigma, terwijl te betwijfelen valt of een forensische patiënt wel echt zo ‘anders’ is dan een reguliere ggz-patiënt. Zijn de gelijkenissen tussen patiënten binnen de verschillende sectoren niet eigenlijk groter dan de verschillen, of sterker nog, tussen hen en de ‘gewone mens’?
Gesproken over recidive komen we wel op het belangrijkste onderscheid tussen het werken in de ‘reguliere’ klinische sector en in de forensische sector. Voor psychologen die werken in de forensische sector is het doel niet primair het behandelen van de hulpvraag van de patiënt (die hij lang niet altijd heeft), maar het behandelen van de ‘hulpvraag’ van de samenleving: het voorkomen van delict recidive. Binnen de forensische sector wordt getracht met risicotaxatie-instrumenten het recidiverisico van een patiënt in kaart te brengen. De behandeling wordt vervolgens gericht op deze risicofactoren, met als doel die te verminderen. Dat vereist een andere instelling van de psycholoog werkzaam in deze sector, vergeleken met andere sectoren waarbij de doelen van de patiënt leidend zijn. In beginsel kunnen de doelen van de psycholoog en die van de patiënt dan ook ver uit elkaar liggen. Het is een kunst deze doelen te verenigen zodat de patiënt gemotiveerd raakt mee te werken aan de (door de rechter opgelegde) behandeling.
Om terug te komen op de ideeën van Duijker: het werken in een forensische instelling vereist zeker specifieke vaardigheden van de psycholoog en zal ook niet voor iedereen weggelegd zijn. Maar de forensische patiënten zijn gewoon mensen en die vereisen geen aparte psychologie. Meestal hebben zij wel een ingewikkelde handleiding, maar dat maakt hen alleen maar boeiender om mee te werken.