In de bouwwereld sta je als omgevingspsycholoog al snel bekend als ‘de psycholoog’. Als je vervolgens vertelt dat je ze komt helpen met een emotioneel programma van eisen, beginnen ze wat onrustig worden. ‘Als het maar niet te emotioneel wordt hè? Ha ha!?’ Ik grap dan dat ik mijn sofa dit keer thuis heb laten staan. Zij zien psychologie vaak als één vakgebied.
Eerlijk gezegd zou één psychologie voor ons wel wenselijk zijn in ons werk als omgevingspsycholoog. Ons doel is de kwaliteit van leven verbeteren door aanpassingen in de fysieke ruimte. Dit betekent dat we ons moeten afvragen wat de mens psychologisch nodig heeft in een ruimte. Vervolgens kijken we hoe het ontwerp en de inrichting van deze ruimte de mens in die behoeftes kan voeden.
Dit is simpel gezegd. Maar in de diverse projecten die we draaien – herinrichting van een winkelcentrum, de sociale veiligheid in een flat verhogen of de doorstroom in een openbare ruimte bevorderen – moeten we deze kennis en methoden uit diverse sub-vakgebieden halen (bijvoorbeeld sociale psychologie, persoonlijkheidsleer of neuropsychologie). De uitdaging zit er voor ons in, dat deze theorieën en bevindingen niet altijd goed op elkaar aansluiten in terminologie en methodiek.
Praktische gezien is de stelling ‘er is één psychologie of geen psychologie’ niet houdbaar. Om een goede, diepgaande wetenschappelijke discussie te kunnen voeren, helpt het juist dat iedere discipline zijn eigen onderzoeksmethodieken kent en de daarbij behorende terminologie en theorieën. Leg een paper van een sociaal psycholoog naast dat van een neuropsycholoog, en je ziet twee compleet verschillende werelden van psychologie. Ik denk niet dat het wenselijk is dat de sociaal psycholoog gaat communiceren in de taal van de neuropsycholoog of vice versa. Het zijn juist deze verschillende manieren van communiceren die het mogelijk maken dat er diepgaande wetenschappelijke kennis ontstaat.
Kunnen we deze wenselijke en praktische situatie combineren? Een relatief simpele en oude manier om kennis uit deze verschillende disciplines zo goed mogelijk op elkaar aan te laten sluiten, is de diverse (psychologische) disciplines zo vroeg mogelijk in het proces aan één tafel te zetten. Joke van Saane schetste in de aftrap van deze serie het interessante voorbeeld van godsdienstpsychologie, waar bij de congressen de meest uiteenlopende psychologische disciplines aanwezig zijn. De verschillen in methodieken, terminologieën en theorieën worden dan eerder een uitgangspunt dan een belemmering.
We proberen dit bij onze projecten zo vaak mogelijk. We merken dat dit versterkt wordt doordat de verschillende disciplines één gezamenlijk doel hebben: de kwaliteit van leven verbeteren. Emoties, daar gaan we het niet over hebben in de bouwwereld. Maar als je dat gezamenlijke doel uitlegt in de bouwwereld, komen er ook daar ineens een boel reacties over herkenbare frustraties of behoeftes. Wellicht niet in de diepgaande psychologische taal zoals wij die spreken, maar wel praktisch toepasbaar.