Stel, je doet mee aan een experiment en krijgt de opdracht een essay te schrijven waarin je je keert tegen gelijke rechten voor homo’s. Dat druist lijnrecht in tegen je eigen opvattingen, maar je doet braaf wat je gevraagd wordt. Naderhand krijg je te lezen dat iemand anders de opdracht heeft geweigerd omdat hij homoseksualiteit normaal en acceptabel vindt. Hoe kijk je dan tegen die weigeraar aan?
Grote kans dat je hem of haar bewondert. Dat deden in elk geval de meeste van de 207 deelnemers aan een experiment aan de universiteiten van Utrecht en Leiden. Naar de weigeraar keken de deelnemers op vanwege zijn of haar morele gedrag. Maar hoe keken de proefpersonen tegen hun eigen gedrag aan?
Om dat uit te zoeken, zetten de onderzoekers een tweede, vergelijkbaar experiment op. Hierbij werd 204 deelnemers verteld dat de proefleider ofwel het essay van de deelnemers zou lezen, ofwel dat dat juist níet ging gebeuren. Het idee was dat het zelfbeeld van de proefpersonen een grotere deuk zou oplopen in de eerste conditie, omdat de meesten van ons het nu eenmaal belangrijk vinden wat anderen van ons denken.
En dat blijkt te kloppen. Produceer je een tekst waar je eigenlijk helemaal niet achter staat en weet je dat iemand die te lezen krijgt, dan lijdt je zelfbeeld daar sterker onder dan als je weet dat jouw tekst niet gelezen wordt. Helemáál als je naderhand de morele bezwaren te zien krijgt van een deelnemer die tegen de opdracht in verzet is gekomen. Het is kennelijk too much om geconfronteerd te worden met iemand die principieel weigerde wat jij zojuist wél hebt gedaan, in het besef dat een derde dat in de gaten heeft.
Het is zoals de Britse schrijver C.S. Lewis al zei: ‘Integrity is doing the right thing even when no one is watching.’
Bron: Cramwinckel, F.M., Bos, K. van den, & Dijk, E. van (2021). Evaluating others if they stand up for their moral convictions, and evaluating ourselves if we don’t stand up. Social Justice Research, 26 April 2021, https://doi.org/10.1007/s11211-021-00367-y.
Foto: Kondoruk/shutterstock.com
