Martelen, daar is iedereen tegen. De vraag lijkt eerder: wanneer wordt een bepaalde verhoortechniek gezien als marteling? Amerikaanse psychologen vonden dat mensen de neiging hebben om de pijn van veel ondervragingstechnieken te onderschatten, zodat zij deze technieken ten onrechte niet als martelen zien.
‘Enhanced interrogation techniques’ worden ze in het Engels wel genoemd: slaapdeprivatie, het blootstellen aan lage temperaturen, of langdurig isoleren. Ze verschillen in zoverre van middeleeuwse martelmethoden dat er geen druppel bloed aan te pas komt. Gaat het dan om marteling of niet? Beleidsmakers die deze vraag moeten beantwoorden, zijn doorgaans zelf niet blootgesteld aan deze technieken. Zij kunnen de vraag dus alleen beantwoorden op basis van een psychologisch fenomeen: empathie.
En daar blijkt het nu juist aan te schorten, vonden de onderzoekers. Uit eerder onderzoek was al gebleken dat wij pijn vaak onderschatten als we zelf geen pijn voelen. Artsen blijken bijvoorbeeld de pijn van medische ingrepen te onderschatten die zij zelf uitvoeren. Dit bleek ook het geval als wij moeten nagaan of bijvoorbeeld een isoleercel marteling is.
De onderzoekers vonden één lichtpuntje: als wij zelf blootgesteld zijn aan zo’n techniek, kunnen wij er een betere inschatting van maken. Dat bleek uit een serie experimenten. Proefpersonen moesten bijvoorbeeld een tijdje hun linkerhand in ijswater houden. Als hun vlak daarna gevraagd werd of het blootstellen van gevangenen aan lage temperaturen marteling was, antwoordden zij daar vaker bevestigend op. Ook vonden ze deze techniek vaker ethisch onverantwoord.
Maar dit lichtpuntje bleek geen reden voor al te hoopvolle verwachtingen. Want als er slechts tien minuten waren verstreken tussen de (zeer milde) blootstelling aan de techniek en de vraag of dit marteling was, was dit beschermende effect alweer verdwenen: de proefpersonen onderschatten dan weer het effect en vonden het evenmin marteling als een controlegroep, die zijn hand nooit in ijswater had laten hangen.
Dat laatste is relevant gezien het feit dat mensen die zelf de ‘enhanced interrogation techniques’ toepassen, daar tijdens hun opleiding vaak zelf in milde mate aan zijn blootgesteld. Uit het onderzoek blijkt dat dit dus te lang geleden is om effect te hebben op empathie met het slachtoffer. Als bij proefpersonen zo’n blootstelling na tien minuten al geen effect meer heeft, dan zal een blootstelling jaren geleden tijdens een opleiding al helemaal geen effect meer hebben.
What constitutes torture? Psychological impediments to an objective evaluation of enhanced interrogation tactics Door: L.F. Nordgren, M.-H. Morris McDonnell & G. Loewenstein Psychological Science, 2011, online gepubliceerd op 11 April, DOI: 10.1177/095679761140567
