Voor het lezen van dit boek ontwikkelde ik een hinderlijke gewoonte. Op straat kijk ik veel meer dan vroeger naar de ogen van anderen. Waarom? Omdat Mariska Kret aanstekelijk schrijft over experimenten waarbij wordt onderzocht hoe verandering van emoties samenhangt met de grootte van onze pupillen. Helaas lopen de meeste mensen zo vlug voorbij dat ik bijna niets van hun ogen zie.
Is het gek om je af te vragen hoe je op straat naar anderen kunt kijken? Kret zal mijn nieuwsgierigheid waarschijnlijk toejuichen, want zij moedigt haar lezers aan zich als een driejarig kind te gedragen: stel zoveel mogelijk vragen. Veel vragen zullen moeilijk te beantwoorden zijn, maar daar zit dan meteen de uitdaging: bedenk hoe je er tóch achter kunt komen.
Kret, hoogleraar cognitieve psychologie in Leiden, geeft een breed overzicht van onderzoek naar emoties bij mensen en andere dieren. Ze laat daarbij zien hoe haar eigen nieuwsgierigheid meespeelt bij projecten die ze uitvoerde of superviseerde. Grenzen tussen disciplines zijn daarbij slechts hindernissen waar ze gemakkelijk overheen springt. Ook in dierentuinen valt veel te beleven (dat weten zelfs driejarigen al). Bovendien zijn apen in het laboratorium vaak veel interessantere subjecten dan eerstejaarsstudenten. Of neem een robot en kijk hoe levensecht die op emoties van anderen kan reageren.
Veel psychologen zijn geneigd bij onderzoek vragenlijsten te gebruiken. Kret keurt dit niet af, maar ze benadrukt de beperkingen van deze methode. Liever ontwikkelt zij samen met andere onderzoekers experimenten. Een van haar promovendi voerde in 2016 op het muziekfestival Lowlands een datingexperiment uit. In een ander experiment werd met een eyetracker onderzocht of chimpansees anders reageren op mensenogen dan op chimpanseeogen. Antwoord: ja, ze synchroniseren met de ogen van hun soortgenoten, en niet met de ogen van mensen.
Kret denkt evolutionair. Ze wil bijvoorbeeld weten wat het evolutionaire voordeel van verschillende emoties geweest kan zijn. Ze denkt ook contextueel. In 2016 knipte ze bij de Olympische Spelen in Rio de gezichten op foto’s van medaillewinnaars uit. Daarna liet ze de knipsels door studenten beoordelen. Die studenten konden heel slecht aangeven wat de emoties van deze personen waren. Ook uit ander onderzoek blijkt hoe belangrijk de bredere context is voor het interpreteren van emoties. Verder denkt Mariska Kret vooral in termen van interactie – wat niet zo vreemd is voor iemand die vragen over evolutie stelt. Dus komen er vragen over de voordelen en nadelen van het kunnen spiegelen van emoties. Nog een gezichtspunt: simulatie. Kret zou bijvoorbeeld graag willen weten hoe een vogel zich voelt. Of hoe je een mens kunt nabouwen.
Soms leest dit boek als een combinatie van een leerboek en een intellectuele autobiografie. Daarnaast is het vooral een enthousiasmerend verhaal over een onderzoeksgebied dat nog lang niet is uitgeput. Waarschijnlijk hoopt de auteur dat haar werk snel veroudert, want dan weten we zoveel meer dan nu. Evolutionaire onderzoekers kijken vooruit.
