Dit is een voorpublicatie van een deel uit de inleiding van Breinfitness. Auteur is dr. Noëlle Kamminga, gz-psycholoog en neurowetenschapper, en verbonden aan het Maastricht Universitair Medisch Centrum op de afdelingen Psychiatrie en Medische Psychologie. Het boek verschijnt in mei bij uitgeverij Boom Psychologie & Psychiatrie.
Thea is 84 jaar en laat af en toe de autodeur openstaan of de sleutel in de voordeur zitten. Ze woont nog geheel zelfstandig en rijdt auto. Thea is een bezige bij: ze is lid van de International Women’s Club en ze doet tweemaal per week aan fitness. Ze heeft inmiddels al heel wat vriendinnen die hun huis hebben verkocht en de stap naar een verzorgingshuis hebben genomen. Thea wil liever zo lang mogelijk thuis blijven wonen en moet er niet aan denken om niet meer zelfstandig te zijn. ‘Ik vergeet de laatste tijd wel eens wat. Ik krijg daar meteen enorme stress van, want mijn zus heeft inmiddels de diagnose Alzheimer en mijn moeder had die diagnose ook. Ik ben heel bang dat ik erfelijk belast ben en het ook ga krijgen! Alleen al bij die gedachte krijg ik enorme stress.’
Cognitieve problemen?
Cognitieve problemen zijn problemen die te maken hebben met ‘cognitie’. Cognitie betekent ‘kennen of weten’. Alles wat met kennisverwerving te maken heeft, zoals leren en denken, valt onder cognitie. Je hebt hier de volgende functies voor nodig: aandacht, concentratie, geheugen en uitvoerende functies. Uitvoerende functies worden ook wel executieve functies genoemd, en hieronder vallen bijvoorbeeld: nadenken over informatie, informatie gebruiken, structureren, problemen oplossen en planning. Als je problemen met een van die functies hebt, dan ga je dat merken in je dagelijkse leven.
Cognitieve problemen zijn een bekend gevolg van chronische aandoeningen, zoals Multiple Sclerose (ms), de ziekte van Parkinson (pd), niet-aangeboren hersenletsel (nah), een herseninfarct of whiplash. Maar ook diabetes, stress, depressie, angststoornissen en normale veroudering kunnen cognitieve problemen veroorzaken en/of verergeren. Veel mensen blijven rondlopen met deze klachten en proberen ze bij voorkeur zo veel mogelijk te verbergen. Dit type klachten wordt daarom ook weleens omschreven als de ‘onzichtbare’ gevolgen. Deze onzichtbare gevolgen verschillen per ziektebeeld maar ook per individu. De een heeft bijvoorbeeld problemen met het vasthouden van aandacht en concentratie, terwijl de ander vooral moeite heeft met het opdiepen van informatie uit het geheugen.
Amanda is 32 jaar en kreeg vorig jaar een herseninfarct. Na een intensieve beginperiode van revalidatie kon ze weer naar huis. Nu, na een jaar oefenen, doet haar rechterarm het nog steeds niet helemaal, maar is de functie wel behoorlijk verbeterd. Haar rechterbeen is ook hersteld.
‘Ten onrechte dacht ik alweer van alles te kunnen. Ik ging toen vaak over mijn grenzen heen. Mijn leefwereld is enorm veranderd. Naast dat ik in een nieuwe omgeving ben gaan wonen, lijk ik voor de buitenwereld weer helemaal de oude. Maar dat is niet zo! Ik ben nog veel moe en kom de dag nog niet door zonder tussendoor te rusten. Ik heb regelmatig hoofdpijn en kan niet goed tegen bepaalde prikkels, zoals fel licht, bepaalde geuren, te veel of te harde geluiden. Ik heb daarnaast moeite om me te concentreren en ik vergeet dingen. Dat is lastig uit te leggen aan anderen. Bovendien loop je daar ook niet mee te koop.’
Welke doelen bereik je met Breinfitness?
Breinfitness draagt bij aan het opdoen van kennis over het cognitief functioneren van ons brein. Je leert om je eigen cognitie in kaart te brengen en kunt vervolgens een beter beeld vormen van jouw persoonlijke cognitief functioneren. Daarmee verhoog je je begrip: je leert om eventuele cognitieve klachten of problemen te begrijpen. Met de vaardigheden die je vervolgens ontwikkelt, kan je klachten of problemen managen en deze zelfs voorkomen. Door veelvuldig oefenen met de vaardigheden kun je ze laten inslijten in je brein. Gebruikmaken van de neuroplasticiteit van het brein speelt hierbij een belangrijke rol.
Neuroplasticiteit
De term neuroplasticiteit staat voor de veranderlijkheid van ons brein, oftewel het vermogen van ons brein zich steeds aan te passen aan nieuwe omstandigheden. Neuroplasticiteit stelt neuronen (zenuwcellen) in staat om zowel anatomisch als functioneel te herstellen, te herstructureren en nieuwe synaptische verbindingen te vormen. Dit aanpassingsvermogen van het zenuwstelsel kan de hersenen herstellen na aandoeningen of letsel. Ook kan het de effecten verminderen van veranderde structuren als gevolg van ziekten zoals ms, pd, nah, cognitieve achteruitgang, (beginnende) Alzheimer, dyslexie, adhd/add en slapeloosheid.
Door je brein te trainen, leg je reserves aan voor als het later achteruitgaat of je stimuleert omliggende gebieden om de functies over te nemen van daar waar er een defect is ontstaan
Bij neuroplasticiteit is er een opstopping of probleem, waar je een alternatieve route voor maakt. Je legt nieuwe verbindingen of connecties aan en die blijf je oefenen. Naast het aanleggen van alternatieve routes in het brein kun je ook bestaande routes uitbouwen; je kunt nieuwe wegen verkennen of bestaande wegen intensiever gebruiken. Kortom, door je brein te trainen, leg je reserves aan voor als het later achteruitgaat of je stimuleert omliggende gebieden om de functies over te nemen van daar waar er een defect is ontstaan. Hiermee kun je je dagelijks functioneren echt verbeteren. Bovendien bouw je reservecapaciteit op voor mogelijke problemen in de toekomst.
Het eindresultaat zal zijn dat je meer grip krijgt op jouw cognitief functioneren, ook als je (nog) geen problemen ervaart. Je brein wordt fit, fitter, fitst én de kwaliteit van je leven verbetert hierdoor.
Ahmed is 22 jaar. Hij heeft add en is met zijn vierde studie bezig. Dit komt met name doordat hij niet goed wist wat hij wilde. Inmiddels heeft Ahmed zijn propedeuse gehaald. Naast de moeite die hij heeft met het vasthouden van zijn aandacht, begint hij, nu hij in zijn tweede jaar zit en twee tentamens niet heeft gehaald, faalangst te ontwikkelen. Hij maakt zich hier erg druk over en is bang dat hij het, vanwege zijn add, alsnog niet gaat redden.
Ben jij een hulpverlener?
Dit boek kan fungeren als zelfhulpboek, maar ook een bijdrage leveren voor jou als hulpverlener. Je kunt het je cliënten of patiënten aanbieden als ondersteuning, of delen ervan gebruiken en inzetten in je eigen behandeling van patiënten of cliënten. Breinfitness biedt kennisuitbreiding, zelfmanagementtechnieken en handvatten in het behandelen van, omgaan met of voorkomen van cognitieve klachten.
Problemen als deze hebben een enorme invloed op de kwaliteit van leven. En als de aard van de cognitieve problemen eenmaal duidelijk is, dan kan er gericht aan gewerkt worden!
