Wereldwijd lijkt er geen einde te komen aan het debat over de vrije wil: is die een illusie of toch niet? In Nederland waren het vooral de hersenwetenschappers Dick Swaab en Victor Lamme die met hun publicaties en publieke optredens het vrij algemene geloof in de vrije wil hebben willen ondermijnen. Vijf jaar geleden kwam de Nijmeegse emeritus-hoogleraar Psychologie Herman Kolk met zijn boek Vrije wil is geen illusie. En nu laat de nog jonge hoogleraar Cognitieve Psychiatrie André Aleman, verbonden aan het Universitair Medisch Centrum Groningen, met zijn boek Je brein de baas een verfrissend tegengeluid horen.
Aleman laat zien dat bewuste doelstellingen en intenties van belang zijn voor ons gedrag en dat we met bewust denken ons gedrag kunnen controleren. ‘Met ons bewuste denken (waar we een klein deel van ons brein voor nodig hebben) kunnen we in belangrijke mate de rest van ons brein aansturen, zoals een roer een schip of een dirigent een orkest.’ Niet alleen plaatst Aleman kanttekeningen bij het idee dat ons gedrag vooral zou worden gestuurd door onbewuste processen zoals veel psychologen en neurowetenschappers denken. Met de nieuwste inzichten uit de hersenwetenschap en psychologie laat hij vooral ook zien dat wat je doet en wie je bent veel heeft te maken met wat je denkt. Ons denken en doen kunnen we immers bewust beïnvloeden om onze doelen – bijvoorbeeld een zo goed mogelijke muzikant worden – te bereiken.
Interessant is ook Alemans twijfel aan het belang van de experimenten van Benjamin Libet c.s. waarin zo veel neurowetenschappers hét bewijs zien dat niet onze bewuste beslissingen ons gedrag aansturen. Heel kort voor het bewuste moment zou meetbare, onbewuste hersenactiviteit in het EEG te zien zijn. Die zou vooruitlopen op de even later schijnbaar bewust genomen beslissing om een knopje naar links of rechts te zetten. Wat een bewust besluit lijkt, is in feite op onbewust niveau in het brein geprepareerd.
Ter troost de slotregels van Alemans aanbevelenswaardige boek: ‘U bent meer dan uw brein. U bent een bewust denkende en handelende persoon. En voor zover u dat soms onverhoopt niet bent, kunt u daar vorderingen in maken door strategieën te volgen om bewuster te denken en te handelen. De keus is aan u.’
Door: André Aleman (2017)
Amsterdam: Atlas Contact, 223 p.
