Het boek is 23 mei verschenen bij uitgeverij Spectrum.
Iedereen die wel eens wat tijd heeft doorgebracht op TikTok, op de ‘ontdek’-pagina van Instagram of op YouTube, zal het fenomeen herkennen: hoe langer jij je laat leiden door het algoritme dat je content voorschotelt, hoe groter de kans dat je uiteindelijk bij tamelijk extreme inhoud terechtkomt. Vreemd is dit niet: het is een beproefde methode om je op het platform en geboeid te houden. Wanneer je namelijk aan het einde van een filmpje niet afhaakt om iets anders te doen maar wordt verleid om nóg een filmpje te kijken dat nóg interessanter voor je is, is dat winst voor het platform.
Dit fenomeen wordt topical affinity genoemd. Het werkt zo: wanneer je zoekt op een bepaalde term op bijvoorbeeld YouTube, krijg je een set resultaten gepresenteerd. Jij kiest uit de lijst een filmpje, en speelt deze af. Ondertussen heb je het algoritme van YouTube daarmee informatie gegeven over wat jij interessant vindt. Het algoritme gebruikt die informatie om te voorspellen welke video jou dadelijk moet worden voorgeschoteld om de kans te verhogen dat je ook die zult blijven bekijken, omdat je denkt: dit is óók superinteressant! Vaak is dat met een filmpje dat aan het onderwerp grenst, maar nét nog iets extremer is. Dat is vaak ook voorhanden, want de mensen die video’s maken op YouTube wéten dat extreme content scoort. Ze zetten dit vaak bewust in om meer views te vergaren.
Als je niet uitkijkt (en de auto-play functie aan hebt staan) begint dat spelen zelfs automatisch. En bij het volgende filmpje gebeurt het wéér, en wordt er ondertussen een nóg extremer filmpje klaargezet. Neemt het algoritme een keer een verkeerde afslag en toont het je een filmpje waar je niet op zit te wachten, dan is het feit dat je dit wegklikt informatie die wordt gebruikt om je de volgende ronde een beter passend filmpje aan te bieden.
Dit gebeurt niet alleen bij YouTube. Bij Instagram maakt de ‘Ontdek’-pagina gebruik van hetzelfde mechanisme. TikTok is daar zelfs nóg handiger in: daar wordt niet alleen de interesse meegewogen in de keuze voor het volgende filmpje, maar ook hoeveel seconden je daadwerkelijk bleef kijken voor je verder swipete.
Jordan Peterson
Stel, je bent geïnteresseerd in psychologie. Je volgt op Instagram een paar accounts van psychologen die relatieadvies geven of die iets vertellen over hoe jij jezelf makkelijker kunt motiveren. De volgende keer dat je op je ‘Ontdek’-pagina komt, staat deze vol met aan deze onderwerpen gelieerde filmpjes en posts. Van andere psychologen, maar ook van motivational speakers die je een peptalk geven om vroeg op te staan, in je dagboek te schrijven en nu écht je dromen waar te maken. Ook daar ben je wel geïnteresseerd in, dus je besluit een paar accounts te volgen. Binnen een paar van deze rondes stuit je op een video van de Canadese psycholoog Jordan Peterson, die naast zijn colleges over psychologie ook dwarse meningen post over politieke thema’s. Je bent geïntrigeerd, en besluit ook zijn account te volgen.
Nu ben je echter zonder dat je het wist een ander algoritmisch straatje binnengestapt. Het werk van Peterson is weer een opstapje naar een groot aantal accounts op het snijvlak van zelfhulp en politiek. Dikke kans dat je nu content krijgt aangeboden die twee kanten op gaat. Die van zelfhulpgoeroes als Michael Pilarczyk, die je bezweert dat jij je leven kunt veranderen door verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen gedachten. Maar ook de oerconservatieve ideeën van Ben Shapiro of Milo Yiannopoulos, die vinden dat de woke cultuur van mannen zwakkelingen maakt. En vanaf daar is het maar een kleine stap naar campagne-filmpjes van de pvv of fvd (‘Martin Bosma zet D66’er helemaal klem met feiten & ontmaskert D’66 als een totalitaire partij!’), Trump-aanhangers, content van fervente anti-vaxxers of theorieën over hoe corona eigenlijk niet bestaat en de epidemie was toe te schrijven aan 5G.
Door de topical affinity word je dus vanzelf met steeds extremere standpunten geconfronteerd. Op verschillende gebieden: ben je begonnen met een goed voornemen om van je buikje af te komen en zoek je daarvoor inspiratie, dan kom je, als je maar lang genoeg blijft klikken of kijken, uit op pro-anorexiacontent of video’s over hoe je het beste anabole steroïden kunt gebruiken om ripped te worden. En in een tijd waar coaching en politiek steeds meer verweven raken, begin je vaak bij praktisch advies over je ochtendritueel, om vervolgens af te dwalen naar antivaxx-materiaal, klimaat-sceptische content, of de flat earth-movement.
Veilig in je bubbel
De socials creëren op deze manier een bubbel, een omgeving waar je alleen nog gelijkgestemden tegenkomt en waarin je alleen informatie vindt die met je al bestaande wereldbeeld overeenkomt. Gevolg: je krijgt van de dingen waar je het al mee eens bent méér te zien, en steeds minder van wat erbuiten. In zo’n bubbel ben je lekker veilig, want de kans dat je overtuigingen worden uitgedaagd wordt steeds kleiner. Het zorgt tegelijk voor onbegrip: in je veilige bubbel lijkt het je ook steeds onwaarschijnlijker dat andere mensen ánders over dingen denken dan jij. En de continue herbevestiging van je ideeën kan er ook voor zorgen dat je steeds verder verstrikt raakt in je eigen overtuigingen.
Laat me duidelijk zijn: de meeste mensen radicaliseren niét op sociale media. De mensen die, aangezet door wat ze op de socials zien, extreme dingen doen, dat zijn uitzonderingen. En het is niet zo dat de algoritmes op sociale media zijn ontwórpen om je te laten radicaliseren. Dat mensen er veelvuldig in aanraking komen met extreme content is niet de bedoeling, het is een bijeffect. Het voorschotelen van steeds extremere content blijkt, in sommige gevallen, gewoon de manier waarop de gebruiker het makkelijkst op het platform te houden is. De algoritmes van Facebook, TikTok, Instagram en YouTube maken daarmee slim gebruik van onze menselijke kwetsbaarheden: onder andere onze aandacht voor mogelijk gevaarlijke informatie, onze morele verontwaardiging én onze nieuwsgierigheid naar steeds extremere prikkels.
De meeste mensen radicaliseren niét op sociale media
