Voor een discipline is de aanwezigheid van een erkend grondlegger altijd een mooi uithangbord.
Waar eens de duisternis van onwetendheid en onoordeelkundig handelen heerste, treedt dan de vernieuwer, wiens baanbrekende inzichten … enzovoort. Voor de Nederlandse psychiatrie was Schroeder van der Kolk (1797-1862) zo’n grondlegger annex vernieuwer.
Joost Vijselaar en Timo Bolt relativeren deze pretentie, onder andere op grond van nieuw archiefonderzoek. Om te beginnen was Schroeder bovenal anatoom: vrijwel al zijn onderzoek en publicaties hadden op de anatomie betrekking, en op dat terrein had hij ook zijn (internationale) reputatie gevestigd. Bijzonder was dat hij zijn studenten (hij werd al op dertigjarige leeftijd hoogleraar aan de Universiteit Utrecht) zelf aan het snijwerk zette. Zijn colleges werden practica.
Daarnaast was Schroeder niet in de eerste plaats een vernieuwer van de psychiatrie als wetenschappelijke discipline. Wel bemoeide hij zich intensief met de verbetering van de inrichting en gang van zaken in de krankzinnigengestichten, allereerst met de inrichting waarvan hij regent was: het Utrechtse dolhuis. Zijn werk daar trok de aandacht van de landelijke overheid, en zo werd hij eerst adviseur en later inspecteur van de geestelijke gezondheidszorg.
Schroeder was slim, enthousiast en bekwaam, zo wordt uit het fraai uitgegeven boek goed duidelijk. Toch zou hij, als niet in 1830 de scheiding der Nederlanden had plaatsgevonden, waarschijnlijk als tweede zijn geëindigd achter de Belgische vernieuwer Joseph Guislain. Om grondlegger te worden, moet je immers niet alleen bekwaam zijn maar ook geluk hebben.
Deze biografie is meer dan een beschrijving van leven en werk van de hoofdpersoon. Je krijgt als lezer ook een tijdsbeeld van de negentiende eeuw voorgeschoteld, met goed gekozen details en treffende analyses van beleidsmatige en wetenschappelijke ontwikkelingen op het gebied van geneeskunde en psychiatrie. Dit boek staat – ook letterlijk – als een huis. De obligate sneer naar Foucaults Geschiedenis van de waanzin neem je dan op de koop toe.
Dr. R. Abma is universitair docent sociale wetenschappen aan de Universiteit Utrecht en redacteur van De Psycholoog. E-mail: r.abma@uu.nl.
