Wat is (de rol van) een hulphond?
De aanleiding voor dit literatuuronderzoek is de onduidelijkheid over het nut van hulphonden bij mensen met een trauma. Volgens de verzekeringswet moet de aanvraag voor zo’n hulphond plaatsvinden bij de afdeling Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) van de betreende gemeente. Gemeenten, Wmo-ambtenaren, soms wethouders, gaan daar heel verschillend mee om. Omdat het argument meestal is dat de wetenschappelijke evidentie voor het nuttig effect van een hulphond ontbreekt, hebben we de empirische evidentie in dit artikel in kaart gebracht.
Hulphonden zijn speciaal opgeleid om mensen te helpen (zie ook box 1). Zo kunnen ze worden ingezet voor mensen met fysieke beperkingen, maar ze worden bijvoorbeeld ook gebruikt voor het opsporen van bepaalde ziekten (in de gezondheidszorg), drugs (bijvoorbeeld bij de douane) of het opsporen van criminelen (recherche).
Als praktisch voorbeeld rapporteren Rodriguez et al. (2018) bijvoorbeeld een significante reductie in de symptomen van alcoholmisbruik bij de deelnemers met een hulphond. Yarborough et al. (2018) laten zien dat hulphonden hun eigenaren tijdig herinneren aan hun medicijninname, met onder meer een vermindering van fouten bij die inname als gevolg.
In dit artikel kijken we specifiek naar de evidentie met betrekking tot welke rol hulphonden spelen voor mensen met psychologisch trauma. Cliënten komen in aanmerking voor een hulphond wanneer zij tenminste achttien jaar zijn en met diagnose worden doorverwezen door hun behandelend psychiater.
De wetenschappelijke literatuur
In een systematische review van de empirische literatuur hebben we alle wetenschappelijke artikelen (die gepubliceerd zijn in een wetenschappelijk peer-reviewed tijdschrift) geselecteerd uit twee grote databases (PubMed en PsycInfo). De geselecteerde artikelen moesten op zijn minst een van de volgende termen bevatte: ‘Service dogs’, ‘assistance dogs’, ‘emotional support dogs’ of ‘therapy dogs’ (in totaal 828 artikelen). Vervolgens werden in vier rondes artikelen uitgesloten als deze alsnog niet relevant bleken. De relevantiebeoordeling werd allereerst gedaan door het lezen van de titel, waarna indien mogelijk relevant ook de samenvatting en uiteindelijk het volledige artikel werden gelezen.
In deze eerste drie rondes werden artikelen gezien als niet relevant als 1) het artikel enkel ging over de hulphond en niet over mensen, 2) er geen vorm van interventie was waarbij honden assisteren, en 3) er geen metingen waren gedaan van de psychosociale toestand van de deelnemers.
Tot slot, in de vierde screeningsronde, werden 26 artikelen geselecteerd waarin de aandacht specifiek is gericht op psychologisch trauma zoals post traumatische stress stoornis (PTSS; 20 artikelen, vaak bij veteranen), (vermoeden van) seksueel misbruik (4), en stress (2). De uitkomsten van deze studies hebben we in dit artikel samengevat.
Omgaan met stress
Na het meemaken van een schokkende, traumatische ervaring kunnen mensen langdurig psychische klachten houden. Deze klachten variëren van bijvoorbeeld verhoogde stressniveaus en slaapproblemen, tot het continu herbeleven van de traumatische gebeurtenis, aanhoudende angst, en grote beperkingen in het dagelijks functioneren.
Door een hulphond in te schakelen (Rodriguez et al., 2018; Krause-Parello et al., 2019, O’Haire & Rodriguez, 2018; Kloet et al., 2017, Yarborough et al., 2017) of zelf te trainen met een eigen hulphond (Bergen-Cico et al., 2018) lijken deze klachten af te nemen: mensen met een traumatische ervaring lijken zich meer zelfbewust, hebben lagere stressniveaus, en kunnen hun klachten beter verklaren (Whitword et al., 2019). Ook lukt het om mensen met een PTSS om meer afstand te nemen van hun PTSS-identiteit (Krause-Parello & Morales, 2018) en nemen catastrofale gedachten significant af (McLaughlin en Hamilton, 2019). Zo kan de hulphond hun baasje op tijd waarschuwen bij hypervigilantie, en neemt de hulphond actief inititiatief door nachtmerries van hun eigenaar te onderbreken (Yarborough et al., 2018).
Vooral ook in stressvolle situaties tonen hulphonden hun voordeel (Lass-Hennemann et al., 2014). Hunt en Chizkov (2014) rapporteren bijvoorbeeld dat deelnemers in aanwezigheid van een hulphond minder stress ervaarden tijdens een expressief-schrijvensessie over een traumatische ervaring. Hulphonden kunnen hun eigenaren kalmeren en ondersteunen bij een PTSS-flashback (Crowe et al., 2017) en geven een gevoel van veiligheid (Taylor et al., 2013, Glintborg en Hansen, 2017).
Ook onderzoek bij kinderen toont aan dat trauma-symptomen verminderen bij aanwezigheid van een hulphond (Dietz et al., 2012, in een onderzoek bij kinderen van 7-17 jaar; Hamama et al., 2011, in een onderzoek onder 14-16-jarige meisjes). Dat is bijvoorbeeld gerapporteerd in een setting waarin een kind een forensisch onderzoek ondergaat vanwege verondersteld seksueel misbruik (Krause-Parello et al, 2014; 2018).
Al met al lijken hulphond-eigenaren weer redelijk normaal te kunnen functioneren in het dagelijks leven door klinisch relevante afnames van stress-symptomen (Vincent et al., 2017).
De sociale en actieve hulphond
Afhankelijk van de ernst van de traumatische ervaring en de sociale hulp die iemand ontvangt, is er een kans dat mensen met een traumatische ervaring zich slechts beperkt gesteund of helemaal niet geaccepteerd voelen door hun omgeving. Ook hier laat de literatuur zien dat een hulphond kan helpen.
Bergen-Cico et al. (2018) beschrijven dat veteranen met traumatische ervaringen na het trainen met hun hulphond rapporteren dat zij het gevoel hebben geaccepteerd te worden door hun hond, wat samengaat met een gevoel van vriendschap en bonding. Ook gevoelens van boosheid verminderen (Kloep et al., 2017; Rodriguez et al., 2018). Hiermee helpt de hulphond ook bij emotionele groei en bij het leggen van andere contacten (O’Haire & Rodriguez; 2018, Krause-Parello & Morales, 2018; Yarborough et al., 2018) met re-integratie in het dagelijkse leven tot gevolg (Crowe et al., 2017).
Een tweede manier waarop hulphonden de socialisatie en het welzijn van hun eigenaren mogelijk verbeteren is door de toename van fysieke activiteiten (Hoisington et al., 2018). Die toename gaat samen met een toename van slaapkwaliteit en slaapduur, plus een afname in suïcidegedachten (Yarborough et al., 2018; Yount et al., 2013), afname van depressiesymptomen en een verbetering van de kwaliteit van leven (Yarborough et al., 2017; Kloet et al., 2017).
Niet altijd en voor alles een wondermiddel
Hoewel veel artikelen positieve effecten laten zien, zijn er ook enkele studies die geen of negatieve effecten vinden. Zo suggereren Krause-Parello en collega’s (2019) dat er alleen positieve effecten zijn van hulphonden wanneer de eigenaar een hoge PTSS-score heeft. Ook zijn er onderzoekers die aangeven dat psychologische klachten verminderen, maar dat de hulphond geen invloed heeft op (psycho)somatische klachten (Whitworth et al., 2019; Krause-Parello & Gulick, 2015). Hoewel Hamama et al., (2011) over de tijd een afname van PTSS-symptomen zien bij meisjes van 14-16 jaar, vonden zij geen toename in subjectief welbevinden.
De voordelen van een hulphond gaan ook vaak samen met bepaalde nadelen. Zo geven veel veteranen aan dat zij baat hebben bij hun hulphond, maar ook dat ze stigma en scepticisme ervaren vanuit hun omgeving (Krause-Parello en Morales, 2018; Taylor et al., 2013).
Een heikel punt zijn daarnaast de kosten van de training en van het houden van de honden (Lessard et al., 2018; Krause-Parello & Morales, 2018).
Ten slotte is een onvermijdelijk nadeel van honden dat ze meestal eerder overlijden dan hun eigenaar (maar eventuele extra negatieve gevolgen voor mensen met traumatische ervaringen is niet onderzocht).
Conclusie
In deze literatuurstudie is gekeken naar de invloed van hulphonden op mensen met een traumatische ervaring. Daarnaast is gekeken wat we kunnen leren op basis van de bestaande kennis.
De studies laten voornamelijk zien dat hulphonden een belangrijke rol spelen bij het verminderen van stress, stress-gerelateerde klachten en socialisatie, maar niet altijd bij het verminderen van somatische klachten en subjectief welbevinden. Geconcludeerd kan echter worden dat er voldoende empirische steun is – vooral uit kleine onderzoeken onder militairen – voor de conclusie dat hulphonden een positief effect kunnen hebben bij mensen met traumatische ervaringen.
Maar zoals met iedere interventie verschillen de best practices rondom hulphonden sterk van de ene setting naar de andere, zoals financiële regelingen, en de zorg om het welzijn van de hond (Krause-Parllo et al., 2016; Taylor et al., 2013). Dit bemoeilijkt het doen van gedegen onderzoek, de daaropvolgende interpretaties van onderzoeksuitkomsten en het vertrouwen aangaande de wetenschappelijk evidentie voor de verwachte effecten (Taylor et al., 2013, Van Houtert et al., 2018): Studies betreffen vaak subjectieve uitkomsten, en de onderliggende mechanismen zijn onduidelijk.
Meer onderzoek is nodig, met een focus op een drietal verbeteringen:
- Meer nadruk op niet-militair trauma en op trauma bij een bredere groep burgers, bijvoorbeeld gerelateerd aan ongevallen, rampen, relatieverlies en stigmatiserende ervaringen;
- Meer studies met grotere aantallen deelnemers. In de praktijk is dat heel lastig vanwege ethische beperkingen, maar het is wellicht mogelijk bij mensen die minder ernstige klachten ervaren;
- Meer aandacht voor de rol die de hond zelf speelt en de training van de honden. Er zijn grote verschillen in training en in het onderzoek wordt daar weinig tot geen rekening mee gehouden.
Al met al kan op basis van de bestaande literatuur geconcludeerd worden dat interventies met gecertificeerde hulphonden kunnen beschermen tegen negatieve stressreacties bij mensen met traumatische ervaringen. In het grootste deel van de empirische onderzoeken hiernaar blijken symptomen en signalen van stress significant te verminderen. Bovendien treden er verbeteringen op in welbevinden, socialisatie en emotionele bonding. Hoewel het niet duidelijk is of verbeteringen komen door de directe invloed van de hulphond of indirect door de afname in PTSS-symptomen is het duidelijk dat interventies met getrainde hulphonden een positieve invloed hebben op mensen met een traumatische ervaring.
Beeld: Shine Caramia/shutterstock.com