Stress, psychische kwetsbaarheid en het brein

De rol van het dopaminesysteem
05/02/2016
Dennis Hernaus, Felix Mottaghy, Inez Myin-Germeys, Therese van Amelsvoort, Zuzana Kasanova
Geen reacties
De Psycholoog 2016-2 Cover
Issue 2

Samenvatting

D. HERNAUS, Z. KASANOVA, T. VAN AMELSVOORT, F.M. MOTTAGHY & I. MYIN-GERMEYS
TITLE: STRESS VULNERABILITY AND THE BRAIN: THE ROLE OF THE DOPAMINE SYSTEM.

Background: Although it is well known that stress is a risk factor for psychiatric illness, brain mechanisms related to stress-sensitivity are not well understood. We explored: (1) the association between the dopamine system and stress-sensitivity in daily life (non-clinical sample, n=26) and (2) the association between prolonged stress and the dopamine system (12 controls, 12 individuals with a psychotic disorder).
Methods: Dopamine levels during a control and stress condition of the Montreal Imaging Stress Task were assessed with 18F-fallypride PET. Daily life stress was assessed in a 7-day ambulatory assessment study. Early life stress/trauma was assessed with the CECA.
Results: Stress-related prefrontal dopamine activity correlated negatively with stress-sensitivity in daily life. Early life stress predicted stress-related prefrontal dopamine activity and subjective stress in controls, but not in psychotic disorder.
Conclusion: The dopamine system plays an important role in stress processing and is predictive of psychotic vulnerability to stress. These identifi ed mechanisms can serve as potential targets for pharmacological and psychological stress interventions.

1551 Weergaven
11 Downloads
  • Samenvatting
  • Introductie
  • Dopamine, de prefrontale cortex en stress
  • Methode
    • Stress-inductie
    • Dopamineniveaus gemeten met pet
    • Experimenten één en twee: acute stress en het dopaminesysteem
    • Experiment drie: langdurige stress en het dopaminesysteem
    • Statistische analyses
  • Resultaten
    • Steekproefbeschrijving
    • Bevindingen experiment één
    • Discussie
    • Stressinterventies gericht op het dopaminesysteem
  • Literatuurlijst
  • Over de auteur
Log in
Waarom zijn sommige mensen stressgevoeliger dan andere en ontwikkelt de één psychische klachten en de ander niet? Dennis Hernaus cs. onderzoeken hoe het dopaminesysteem betrokken is bij stressverwerking en psychische klachten. ‘Alhoewel voorop moet worden gesteld dat de steekproeven voor deze experimenten bescheiden waren en dat replicatie essentieel is, kunnen we stress-specifieke dopamineniveaus in de prefrontale cortex relateren aan subjectieve stressbeleving alsmede kwetsbaarheid voor psychotische stoornissen.’

Introductie

Denk eens terug aan een belangrijke gebeurtenis in uw leven; iets dat grote indruk maakte. Kunt u zich herinneren hoe u zich toen voelde? Het is goed mogelijk dat u gestrest was. Misschien spanden uw spieren zich onbewust aan, ging uw hart tekeer en produceerde uw bijnierschors op volle kracht stresshormonen. Al uw energie en aandacht was waarschijnlijk gericht op die éne belangrijke gebeurtenis.

Deze totaalsom aan lichamelijke activiteit staat bekend als de ‘vecht- of vluchtreactie’. Die reactie wordt uitgelokt wanneer een gebeurtenis als ‘stressvol’ of ‘bedreigend’ wordt geïnterpreteerd (Sapolsky, 1998)21. Dit neurobiologische mechanisme speelt een essentiële rol in het faciliteren van onze stressreactie: vluchten, vechten en alles daartussenin.

Eén blik op de literatuur is al voldoende om te beseffen dat niet enkel ontzettend grote, maar ook normale, alledaagse, situaties of gebeurtenissen deze stressreactie kunnen uitlokken. Pijn (Vachon-Presseau et al., 2013)23, werkdruk (Eller, Netterstrom & Hansen, 2006)7, en stedelijke omgevingen (Lederbogen

Literatuurlijst

  1. Bifulco, A., Bernazzani, O., Moran, R.M. & Jacobs, C.(2005). The childhood experience of care and abuse questionnaire (CECA.Q): Validation in a community series. British Journal of Clinical Psychology, 44, 563-581. doi: Doi 10.1348/014466505×35344
  2. Bland, J.M. & Altman, D.G. (1995). Multiple signifi cance tests: the Bonferroni method. BMJ, 310(6973), 170.
  3. Collip, D., van Winkel, R., Peerbooms, O., Lataster, T., Thewissen, V. et al. (2011). COMT Val158Met-stress interaction in psychosis: role of background psychosis risk. CNS neuroscience & therapeutics, 17(6), 612-619. doi: 10.1111/j.1755-5949.2010.00213.x
  4. Dedovic, K., D’Aguiar, C. & Pruessner, J.C. (2009). What stress does to your brain: a review of neuroimaging studies. Can J Psychiatry, 54(1), 6-15.
  5. Edwards, V.J., Holden, G.W., Felitti, V.J. & Anda, R.F. (2003). Relationship between multiple forms of childhood maltreatment and adult mental health in community respondents: Results from the adverse childhood experiences study. American Journal of Psychiatry, 160(8), 1453-1460. doi: Doi 10.1176/Appi. Ajp.160.8.1453
  6. Egerton, A., Mehta, M.A., Montgomery, A.J., Lappin, J.M., Howes, O. D. et al. (2009). The dopaminergic basis of human behaviors: A review of molecular imaging studies. Neurosci Biobehav Rev, 33(7), 1109-1132.
    doi: 10.1016/j.neubiorev.2009.05.005
  7. Eller, N.H., Netterstrom, B. & Hansen, A.M. (2006). Psychosocial factors at home and at work and levels of salivary cortisol. Biol Psychol, 73(3), 280-287. doi: 10.1016/j.biopsycho.2006.05.003
  8. Gluckman, P.D., Hanson, M.A., Buklijas, T., Low, F.M. & Beedle, A.S. (2009). Epigenetic mechanisms that underpin metabolic and cardiovascular diseases. Nat Rev Endocrinol, 5(7), 401-408. doi: 10.1038/nrendo. 2009.102
  9. Howes, O.D. & Kapur, S. (2009). The dopamine hypothesis of schizophrenia: version III–the fi nal common pathway. Schizophr Bull, 35(3), 549-562. doi: 10.1093/schbul/sbp006
  10. Jansen, G. & Batink, T. (2014). Time to ACT! (2 ed.). Zaltbommel: Uitgeverij Thema.
  11. Lataster, J., Collip, D., Ceccarini, J., Haas, D., Booij, L. et al. (2011). Psychosocial stress is associated with in vivo dopamine release in human ventromedial prefrontal cortex: a positron emission tomography study using [(1)(8)F]fallypride. Neuroimage, 58(4), 1081-1089. doi: 10.1016/j.neuroimage.2011.07.030
  12. Lederbogen, F., Kirsch, P., Haddad, L., Streit, F., Tost, H. et al. (2011). City living and urban upbringing aff ect neural social stress processing in humans. Nature, 474(7352), 498-501. doi: 10.1038/nature10190
  13. Mannisto, P.T. & Kaakkola, S. (1999). Catechol-O-methyltransferase (COMT): biochemistry, molecular biology, pharmacology, and clinical effi cacy of the new selective COMT inhibitors. Pharmacological reviews, 51(4), 593-628.
  14. Mizrahi, R., Addington, J., Rusjan, P. M., Suridjan, I., Ng, A. et al. (2012). Increased stress-induced dopamine release in psychosis. Biol Psychiatry, 71(6), 561-567. doi: 10.1016/j. biopsych.2011.10.009
  15. Mukherjee, J., Christian, B.T., Dunigan, K.A., Shi, B., Narayanan, T.K. et al. (2002). Brain imaging of 18F-fallypride in normal volunteers: blood analysis, distribution, test-retest studies, and preliminary assessment of sensitivity to aging eff ects on dopamine D-2/D-3 receptors. Synapse, 46(3), 170-188. doi: 10.1002/syn.10128
  16. Myin-Germeys, I., Marcelis, M., Krabbendam, L., Delespaul, P. & van Os, J. (2005). Subtle fl uctuations in psychotic phenomena as functional states of abnormal dopamine reactivity in individuals at risk. Biol Psychiatry, 58(2), 105-110. doi: 10.1016/j. biopsych.2005.02.012
  17. Nederhof, E. & Schmidt, M.V. (2012). Mismatch or cumulative stress: toward an integrated hypothesis of programming eff ects. Physiol Behav, 106(5), 691-700. doi: 10.1016/j.physbeh. 2011.12.008
  18. Pani, L., Porcella, A. & Gessa, G.L. (2000). The role of stress in the pathophysiology of the dopaminergic system. Mol Psychiatry, 5(1), 14-21.
  19. Pruessner, J.C., Champagne, F., Meaney, M.J. & Dagher, A. (2004). Dopamine release in response to a psychological stress in humans and its relationship to early life maternal care: a positron emission tomography study using [11C]raclopride. Journal of Neuroscience, 24(11), 2825-2831. doi: 10.1523/JNEUROSCI. 3422-03.2004
  20. Read, J., van Os, J., Morrison, A.P. & Ross, C.A. (2005). Childhood trauma, psychosis and schizophrenia: a literature review with theoretical and clinical implications. Acta Psychiatr Scand, 112(5), 330-350. doi: 10.1111/j.1600-0447.2005.00634.x
  21. Sapolsky, R.M. (1998). Why Zebras Don’t Get Ulcers (2nd Rev ed.). New York, NY: W.H. Freeman.
  22. Schwartz, J.E. & Stone, A.A. (1998). Strategies for analyzing ecological momentary assessment data. Health Psychol, 17(1), 6-16.
  23. Vachon-Presseau, E., Roy, M., Martel, M.O., Caron, E., Marin, M. F. et al. (2013). The stress model of chronic pain: evidence from basal cortisol and hippocampal structure and function in humans. Brain, 136, 815-827. doi: Doi 10.1093/Brain/Aws371
  24. Walder, D.J., Trotman, H.D., Cubells, J.F., Brasfi eld, J., Tang, Y L. & Walker, E.F. (2010). Catechol-O-methyltransferase modulation of cortisol secretion in psychiatrically at-risk and healthy adolescents. Psychiatric genetics, 20(4), 166-170. doi: 10.1097/YPG.0b013e32833a1ff 3
  25. Walker, E F. & Diforio, D. (1997). Schizophrenia: a neural diathesis-stress model. Psychol Rev, 104(4), 667-685.