Inderdaad, u en ik weten dit – en mijn buurman, en uw tante, en de wijsneus in het café die gehoord heeft dat u psycholoog bent. Maar blijkbaar dus niet de auteurs van dit manuscript, ook al werken ze in hetzelfde onderzoeksgebied als Stapel destijds. Hun onderzoek liet zien dat als je een zoet drankje drinkt, je positiever denkt over je romantische relatie. Maar alleen als je geen echte relatie hebt en je je die relatie inbeeldt. Als ik dus niet gelukkig getrouwd was geweest, maar vrijgezel en mij inbeeldde dat ik een relatie had met – ik noem maar iemand – Beyoncé, dan zou ik nóg romantischer over haar gaan denken na een glaasje ranja. Ongelogen! Ik heb in mijn review braaf aangegeven dat de papers van Stapel wegens frauduleus duimzuigen waren teruggetrokken en dat het onderzoek verder evenmin deugde. Het manuscript werd geweigerd (hoewel het vast weer bij een ander tijdschrift zal opduiken).
Maar ik dwaal af (shame on you, Beyoncé!). Want wat gebeurt er eigenlijk met wetenschappelijke ‘bevindingen’ die officieel zijn teruggetrokken? Zoals het Stapel-voorbeeld suggereert: weinig. Op de officiële tijdschriftversie van een teruggetrokken artikel prijkt nu weliswaar het woord RETRACTED – in grote rode letters schuin over de pagina. Maar er zijn natuurlijk meerdere versies van zo’n artikel in omloop op het internet, dus de kans is groot dat iemand van een versie gebruik maakt waarop het woord RETRACTED niet te vinden is en doodleuk de resultaten van dat onderzoek weer in omloop brengt.
En dit is niet het enige probleem. Want wat gebeurt er als ons expliciet verteld wordt dat bepaalde resultaten zijn teruggetrokken en dat er geen bewijs is voor de hypothese? De Oostenrijkse onderzoeker Tobias Greitemeyer heeft dit onderzocht. Hij nam daarvoor recentelijk teruggetrokken bevindingen onder de loep van de Amerikaanse sociaalpsycholoog Lawrence Sanna, net zoals Stapel schuldig aan fraude maar grotendeels en ten onrechte ontsnapt aan de aandacht van de media. Sanna claimde dat mensen hulpvaardiger zijn wanneer ze zich omhoog bewegen (bijvoorbeeld op een roltrap) dan wanneer ze zich omlaag bewegen. Wat was de achtergrond van deze hypothese? Geen idee, maar het doet er niet toe, want de data bleken frauduleus te zijn. Greitemeyer vond dat de proefpersonen nog steeds geneigd waren te denken dat er een relatie was tussen je omhoog of omlaag bewegen en hulpvaardigheid, ook al was hun expliciet verteld dat de data frauduleus waren en dat Sanna’s artikel was teruggetrokken.
Het effect is echter nogal zwak en moet zeker gerepliceerd worden, maar het suggereert wel dat teruggetrokken bevindingen een soort zombies zijn. Je kunt ze niet echt doodmaken. Hier zal in de toekomst wel een technische oplossing voor gevonden gaan worden, maar tot die tijd zijn de zombies dus onder ons.