Als economisch psycholoog werk ik met theorieën als ‘Systeem 1 & 2’ (bijv. Kahneman, 2011). Een praktijkvoorbeeld: Online kopen we vaker als we eerst even bewust over iets anders moesten nadenken (bijvoorbeeld ‘pagina printen?’). De hypothese is dat we ons bewustzijn hiermee een beetje uitputten, hierdoor verliest ons bewustzijn (systeem 2) de controle over ons emotionelere systeem 1.
Nu is mijn vrouw ook psycholoog (klinisch psycholoog, gespecialiseerd in forensische jeugd). Zij kent deze effecten ook. Als bij jongeren het bewustzijn vermoeid raakt, verslechtert de agressieregulatie. En als rechters in de rechtbank vermoeid raken, verlenen ze minder voorwaardelijke vrijlatingen. Alleen hanteert mijn vrouw ‘systeem 1 en 2’ niet. Zij gebruikt andere termen, er zijn namelijk vele vergelijkbare dual-process theories van cognities. Jonathan Evans vroeg zich al eens af ‘How many dual-process theories do we need?’ Erger nog, al deze theorieën maken weinig tot geen referenties naar elkaar (Evans, 2009).
Bovendien leidt het individuele streven naar veel citaties ertoe dat wetenschappers ieder hun ‘eigen theorie’ creëren. Dat heet wel de ‘toothbrush theory’. Iedere wetenschapper wil een eigen tandenborstel, en al verschilt die nauwelijks van andere tandenborstels, hij gebruikt alleen zijn eigen. En daarmee geeft ‘de psychologie’ geen eenduidig antwoord op essentiële vragen over hoe wij als mens beslissen, ons gedragen en ons voelen. Als we de psychologie tot één sterke wetenschap verenigen, ben ik ervan overtuigd dat onze kennis sneller groeit én dat ‘de maatschappij’ het nut van psychologische kennis meer inziet.
Ook zie ik als economisch psycholoog steeds meer ‘andere wetenschappen’ zich verdiepen in de werking van ons brein. Denk aan economen (behavioral economics), bankiers (behavioral finance), en marketeers (neuromarketing). Het is vaak tenenkrommend te horen wat zij beweren over ons gedrag en onze gevoelens, maar bij niet-psychologen gaat het erin als zoete koek. Deze pseudo-psychologen worden of vinden zichzelf de nieuwe breinspecialisten.
Erger nog, nu is er FaceBook (en Booking.com, Amazon, Google,…). Bedrijven die zich suf onderzoeken. Duizenden online experimenten per jaar. Met steekproefgroottes waar Duijker slechts van kon dromen. Dat levert deze evidence based-bedrijven zoveel inzicht in hoe ons gedrag en onze emoties te beïnvloeden zijn, dat ik er bang van word.
Wie voorziet gewone mensen en overheden van valide kennis zich te wapenen tegen deze nieuwe – beursgenoteerde – meester-breinspecialisten? Mijn enige hoop is ‘de psychologie’, maar dan niet als de huidige confettifabriek, maar zoals Duijker al zei 1959: als één psychologie.
Literatuur
- Evans, Jonathan. “How many dual-process theories do we need? One, two, or many?” In: Evans & Frankish (2009). In two minds: Dual processes and beyond (pp. 33-54). New York: Oxford University Press.
- Kahneman, Daniel (2011). Thinking, fast and slow. New York: Farrar, Straus and Giroux.