In een cultuur die geobsedeerd is met uiterlijk en prestaties, is het gemakkelijk om in de valkuil van het perfectionisme te vallen. Onderzoek door Curran en Hill (2017) bevestigt dat de mate van perfectionisme in de periode 1989-2016 onder jongeren fors is toegenomen. En wat te denken van het groeiend aantal werknemers dat ziek thuis zit vanwege overspanningsklachten? In Hoezo perfect? Voor perfectionisten, uitstellers en people-pleasers legt Sharon Martin1 op een heldere manier uit wat perfectionisme is, hoe je het kunt herkennen, hoe het je leven in geslopen is, en wat je eraan kunt doen om dit te veranderen.
Voor veel mensen voelt perfectionisme juist als een sterke karaktertrek, een manier om grootse dingen te bereiken, lof te oogsten en kritiek te vermijden. Maar het kan ook onnodige stress en angst veroorzaken. Het kan ten koste gaan van je gevoel van eigenwaarde en het kan ertoe leiden dat je je geïsoleerd en minderwaardig voelt.
Hoge eisen zijn goed
Op zich helpen hoge eisen ons om te excelleren, problemen op te lossen, kwaliteitswerk te leveren en te vernieuwen. Het gaat pas mis wanneer de eisen die we aan onszelf stellen onrealistisch hoog zijn. Perfectionisten streven ernaar nooit fouten te maken en zijn genadeloos hard naar zichzelf wanneer ze dat wel doen. Vergissingen en tekortkomingen zijn onverdraaglijk, worden gegeneraliseerd naar alle levensgebieden en zelfs naar wie je bent als persoon. Hierdoor zien perfectionisten de mogelijke positieve aspecten van vergissingen en imperfecties niet, terwijl er in werkelijkheid veel voordelen zitten aan het omarmen van onze imperfecties en het leren van onze misstappen.
Prestaties bepalen de eigenwaarde
Volgens perfectionisme-onderzoekers Paul Hewitt, Gordon Flett en Samuel Mikail (2017) zijn perfectionisten voortdurend bezig zichzelf te perfectioneren en aspecten van zichzelf die ze als imperfect zien te corrigeren of te verbergen. Zo willen zij laten zien dat zij zelfverzekerd en competent zijn, waarbij (zelf) waargenomen imperfecties worden (over)gecompenseerd. Door hun eigenwaarde te baseren op prestaties en successen, erkenning die vaak ook nog van buiten moet komen, herstellen zij maar moeilijk van tegenslagen of fouten. Tweede worden, zilver winnen, is alleen maar een bewijs dat zij niet de beste zijn of het maximale hebben bereikt. Dit soort ‘missers’ blijven lang hangen en maken dat zij zich waardeloos of incompetent voelen. De enige oplossing: nog harder werken.
Hoewel het dus waar is dat perfectionisten in het algemeen gedreven zijn en goed in het stellen (en vaak ook het bereiken) van doelen, zetten zij zichzelf onder enorme druk.
Weinig succeservaringen
Naast dat mensen met perfectionisme (heel) druk zijn, missen zij veel van de leuke dingen in het leven door angst. Deze angsten kunnen zo diep gaan dat zij zichzelf ervan overtuigen dat zij bepaalde dingen niet willen doen, niet eens willen proberen. Uit angst voor falen, schaamte, kritiek, of afwijzing spreken zij bijvoorbeeld niet in het openbaar, of doen zij niet mee aan de plaatselijke tenniscompetitie. Zij houden het liever bij de dingen waar ze goed in zijn; op deze manier zijn zij verzekerd van succes en complimenten (of in elk geval vrij van schaamte en kritiek).
Onder deze angst vinden we een diepe behoefte om aardig gevonden te worden, te worden geaccepteerd en te worden gewaardeerd. Perfectionisten zijn bang om anderen teleur te stellen of te irriteren en tonen hun worstelingen, zwakheden en kwetsbaarheden niet, uit angst voor veroordeling.
Je verwacht dat jij en je partner perfecte ouders zijn, en je eist perfectie van je kinderen
Hoe perfectionisme zich uit
Perfectionisme kan heel duidelijk zijn, maar ook redelijk subtiel waardoor het soms moeilijk te herkennen is. Het hoeft ook niet álle levensgebieden te betreffen. Het is mogelijk dat perfectionisme problemen geeft op het werk, maar niet in relaties bijvoorbeeld. Perfectionisme kan een invloed hebben op een of meerdere van de volgende gebieden:
- Beroepsmatige/academische prestaties: je werkt continu en verwacht beroepsmatige of academische successen.
- Ouderschap: je verwacht dat jij en je partner perfecte ouders zijn, en je eist perfectie van je kinderen. Je wilt dat het lijkt dat het ouderschap altijd leuk en gemakkelijk is en je wilt dat je kinderen succesvol zijn in alles wat ze doen.
- Lichaam, gewicht of uiterlijk: je bent erg kritisch op je uiterlijk en je bent je voortdurend bewust van hoe je eruitziet en dat je op je uiterlijk beoordeeld.
- Atletische vaardigheden of fitness: sporten doe je niet voor je plezier of slechts om in vorm te blijven. Je bent gedreven en competitief en verwacht van jezelf dat je uitblinkt in alle atletische activiteiten.
- Fysieke omgeving: je huis en kantoor moeten netjes, schoon en opgeruimd zijn. Je voelt je gespannen en overweldigd wanneer dingen rommelig zijn, niet op hun plek liggen of vies zijn.
- Het ‘perfecte’ leven: je hebt er behoefte aan dat je leven, gezin en jezelf er aan de buitenkant perfect en glimmend uitzien – zodat iedereen kan zien hoe prachtig het allemaal is. Dit geldt voor je huis, je voorbeeldige kinderen, je kleding, en je relatie met je zielsverwant.
Perfectionisme veranderen
Perfectionisme is een hardnekkig probleem, juist omdat het ook tot successen leidt. De boodschap is dan ook niet om alles maar uit je handen te laten vallen. Het gaat erom door te gaan met wat werkt, en te veranderen wat niet werkt. Het belangrijkste is het vinden van evenwicht, betekenisvolle relaties aan te gaan en je te realiseren dat hard werken en prestaties belangrijk zijn, maar niet altijd het belangrijkst. Mensen groeien juist door mislukkingen, en het is goed om te accepteren dat iedereen gebreken heeft, jij dus ook. Perfectionisme overwinnen is uitdagend, maar het kan meer vreugde en voldoening opleveren op alle levensgebieden – het gezinsleven, tevredenheid met het werk, vriendschappen en fysieke en mentale gezondheid.
- Curran, T. & Hill, A.P. (2017). Perfectionism Is Increasing Over Time: A Meta-Analysis of Birth Cohort Di erences From 1989 to 2016. Psychological Bulletin, 145, 410-429.
- Hewitt, P.L., Flett, G.L. & Mikail, S.F. (2017). Perfectionism: A Relational Approach to Conceptualization, Assessment, and Treatment. New York: Guilford Press.
Verschijnt april
