Volgens de onlangs overleden psycholoog Nico Frijda is de psychologie ontstaan uit vragen over onze greep op het bestaan en onze plaats in de omgeving. Dat stelt hij in zijn afscheidsrede aan de Universiteit van Amsterdam, waaruit bovenstaand openingscitaat komt (Frijda, 1993). Het is een van de allermooiste psychologieteksten die ik ken, vooral door het soort vragen dat hij stelt. Wat bijvoorbeeld te denken van de ‘toverij van de liefde’, nog zoiets dat ons direct aangaat: ‘Hoe en waarom nestelt een ander individu zich in de hoeken en gaten van het eigen denken en voelen?’
‘Heeft de psychologie wel zin?’, luidt de titel van zijn rede. Ja, concludeert Frijda, de psychologie verandert, beïnvloedt tenminste de wereld. ‘Ze wordt niet beter met de psychologie; ze wordt wel slechter zónder. Ze wordt dommer, ze wordt platter, ze wordt kwetsbaarder voor tirannie. (…) Ze levert een bijdrage tot de waarheid, ze levert een bijdrage tot de instandhouding van menselijke waardigheid, en ze levert een bijdrage tot de compassie.’
Het is een visie die de Amerikaanse evolutionair psycholoog Steven Pinker zal moeten aanspreken. In het interview dit nummer zegt hij dat hij geneigd is te denken het werk van psychologen de wereld beter helpt te maken. Zelf probeert hij dat onder meer te doen door ideeën uit de psychologie over hoe de menselijke natuur in elkaar steekt voor een groter publiek toegankelijk te maken.
Ambitieuze vragen naar hoe die natuur in elkaar steekt, stelt ook Felix Schirmann in zijn fraaie bijdrage. Staat de moderne neurowetenschap op het punt het raadsel van het morele brein op te lossen? En kan ze helpen de wereld te verbeteren? Dat zijn vooralsnog niet meer dan beloften, concludeert hij. ‘Wat waar is in de natuur of in onze hersenen laat zich niet automatisch omzetten in een gedragscode.’
De zoektocht naar wie we zijn, waar we vandaan komen en waarheen we gaan, zal ons nog wel even blijven aangaan.
Frijda, N.H. (1993). Heeft de psychologie wel zin? In: N.H. Frijda. De psychologie heeft zin. Amsterdam: Prometheus..
