Psychedelicaonderzoekers willen centra opzetten waar psychotherapie en psychedelica gecombineerd worden. Uit allerlei studies, verschenen in (wetenschappelijke) tijdschriften als PNAS, Elsevier, Nature en Human Brain Mapping, komen aanwijzingen naar voren dat zo’n behandelvorm kan helpen.(1) Maar vanwege de beruchte geschiedenis die de tripmiddelen hebben, is het lastig om onderzoeksvoorstellen geaccepteerd te krijgen.
De wetenschappers op het congres klinken hoopvol. Veel van hun patiënten ervaren klachtvermindering na behandeling waarbij ook psychedelica zijn ingezet. Of het nu gaat om mensen met autisme die last hebben van een sociale fobie, mensen met depressie, trauma of verslaving, of ongeneeslijk zieken met letterlijke doodsangst, alle onderzoekers komen tot dezelfde conclusie: mensen staan lichter in het leven, kunnen makkelijker vergeven, voelen zich meer verbonden met hun naasten en oordelen minder hard over zichzelf. Zo vertelde een onderzoekspsycholoog dat haar patiënt opmerkte dat die strenge innerlijke stem uit zijn hoofd verdween, waardoor hij zichzelf niet langer met die woorden identificeerde.
Paddo’s
De Britse psychiater David Erritzoe onderzoekt het gebruik van psilocybine – de werkzame stof in paddo’s – bij de behandeling van onder andere depressie. Uit zijn resultaten blijkt dat mensen nog na drie maanden hoger scoren op de big five persoonskenmerken (uit de persoonlijkheidsleer) extraversie, openheid en doelgerichtheid en juist lager op neuroticisme. Alleen altruïsme blijft onveranderd. En aan de hand van de onmiddellijke effecten die het psychedelicum in de hersenen teweegbracht, kon hij de mate van persoonlijkheidsverandering voorspellen.
Psychedelica werken op alle boodschapperstoffen, maar het krachtigst op de neurotransmitter serotonine, die kan zorgen voor een verbeterde stemming. Waarschijnlijk treedt er permanent een kleine verschuiving in de serotoninehuishouding op, waardoor je flexibeler denkt. Dat je je mentaal beter voelt, lijkt een bijeffect van die bredere focus.
Autisme-expert Alicia Danforth legt uit dat mdma helpt tegen de sociale angst waar veel mensen met autisme mee kampen. Zij startte in 2009 met dit onderzoek. ‘Ik had nog het ouderwetse beeld dat autisten geen empathie hebben,’ vertelt ze lachend. ‘En daarom dacht ik dat een empathieverhogend middel hen kon helpen.’
Naast Danforth hebben verschillende onderzoekers de effecten van dma op onze emoties getest. Zo blijkt dat je beter wordt in het waarnemen van complexe, positieve emoties, maar dat je negatieve emoties juist slechter herkent.
Vooralsnog zijn er alleen bewijzen dat mdma affectieve empathie, het invoelen, verbetert. Op cognitieve empathie, het perspectief nemen, lijkt het geen effect te hebben. Maar dat kan volgens de onderzoekers ook aan (de ecologische validiteit van) de gebruikte tests liggen. Wie weet werpt toekomstig onderzoek daar nog een ander licht op.
Plezante effecten
Behandeling met geestverruimende middelen is geen nieuw fenomeen. Lsd kwam in 1952 als officieel geneesmiddel op de markt en psychiater Jan Bastiaans begon het toe te passen in zijn therapie bij mensen met oorlogstrauma’s. Het hallucinogeen verandert je waarneming, gevoelens en bewustzijn. Deze meestal plezante effecten bleven ook bij de jongere middenklasse in het hippietijdperk niet onopgemerkt. Verkeerd gebruik leidde tot enkele fatale ongelukken, waardoor de overheid ingreep en wetenschappelijk onderzoek alleen nog op kleine schaal plaatsvond. Tegenwoordig zijn de eisen en toetsing van de studies dan ook veel strenger en strakker.
Rick Doblin, grondlegger en directeur van de multidisciplinaire associatie van psychedelische studies (MAPS) zet zich al jaren in om de toepassing van psychedelica voor psychologische behandelingen te legaliseren. Momenteel onderhoudt hij goede contacten met de Food and Drug Administration (FDA) en behandeling met MDMA verkeert al in de laatste onderzoeksfase. Bij trauma- en angstbehandeling heeft dit middel de voorkeur, omdat het minder psychedelisch en vooral angstreducerend werkt. ‘Daarmee trek je als het ware de herinnering los van de intense angst,’ vertelt Doblin. Bij verslaving en depressie is het meeste bewijs dat klassieke psychedelica zoals lsd helpen.
Bij psychedelica-therapie moet je je overigens niet voorstellen dat je bij de apotheek een zakje mdma meekrijgt. En het is evenmin een kwestie van gewoon slikken. In tegenstelling tot dertig jaar geleden is er nu namelijk een heel therapeutisch traject omheen gebouwd, vertelt de Nederlandse Mendel Kaelen, promovendus aan het Imperial College in Londen.
Vooraf vertelt een therapeut wat je allemaal kan verwachten en hoe je het beste met minder prettige trips kan omgaan. De reis zelf is introspectief en je leert vooral loslaten. ‘Hiervoor is vertrouwen nodig en de behandeling gaat dan ook niet door als dit ontbreekt of wanneer er geen klik is met de therapeut,’ zegt Kaelen.
De drug zelf krijgt de patiënt slechts twee keer toegediend. Eerst in een lage dosering om te wennen en meestal volgt daarna een hogere dosering. Dat gebeurt in een comfortabele omgeving, waarbij patiënten op bed liggen met een oogmasker, zodat ze zich naar binnen richten. ‘Ook krijgen ze een koptelefoon op met muziek. Dat versterkt emoties en het is een mooie manier om het proces te begeleiden, om emoties therapeutisch bewerkbaar te maken.’
Achteraf bespreekt de patiënt zijn ervaringen met de behandelaar, zodat die geïntegreerd kunnen worden in zijn dagelijks leven.
Aan den lijve
Om deze behandeling te mogen geven moet je als therapeut eerst een training hebben gevolgd. En een tripje door eigen ziel hoort daarbij, zodat de therapeut zich optimaal in de patiënt kan verplaatsen. ‘Een van onze deelnemers kreeg tijdens een behandeling last van hyperventilatie,’ vertelt Doblin. ‘We hebben toen de video-opnames teruggekeken en zagen dat een van de therapeuten de patiënt allerlei vragenlijsten voorschotelde, terwijl die net door een moeilijk proces ging en dus eigenlijk steun had moeten krijgen.’
Het is dus belangrijk dat een therapeut zo’n proces herkent, en de kans daarop is groter als hij of zij het middel zelf aan den lijve heeft ondervonden.
Vooral klassieke psychedelica als lsd kunnen heftig zijn. Lsd zorgt ervoor dat hogere hersengebieden tijdelijk minder goed samenwerken, waardoor herinneringen uit dieper gelegen hersenstructuren komen bovendrijven. ‘Daar kunnen ook nare ervaringen bijzitten, zoals de bekende bad trip. Die moet je vooral niet wegdrukken,’ vertelt Kaelen. Hij gebruikt verschillende typen hersenscans om te kijken wat er tijdens het lsd-gebruik in de hersenen van gezonde vrijwilligers gebeurt.
‘De verstoring die het veroorzaakt in de hiërarchische informatie-uitwisseling klopt met de subjectieve ervaringen van onze deelnemers. De zwakkere verbinding in hogere hersennetwerken hangen samen met een afgenomen ik-besef en de sterkere connecties die visuele breingebieden met andere hersendelen maken met de levendige verbeeldingen die deelnemers beschrijven.’
‘Gewoonlijk zie je zelden hallucinaties bij psychedelica, in die zin dat mensen geloven dat hun verbeeldingen werkelijkheid zijn,’ vertelt Kaelen. Blijvende perceptuele of psychische verstoringen zijn bovendien zeer zeldzaam, maar komen soms voor bij personen met aanleg voor schizofrenie. Daarom wordt de familiegeschiedenis van tevoren dan ook goed uitgevraagd.
Therapie van de toekomst?
Doblin toont tijdens zijn lezing een foto van een idyllisch vakantiehuisje met het logo: psychedelicatherapie. Zo ziet hij de nabije toekomst van de ggz voor zich. Toch blijft het wonderbaarlijk dat bewustzijnsveranderende middelen bij zo’n waaier aan psychische klachten kunnen helpen. Dat ze zelfs invloed hebben op je persoonlijkheid, waarvan tot nu altijd is gedacht dat dit niet kan.
Hoe is dat mogelijk? En verandert er werkelijk iets in de biologie van de hersenen of is het vooral de tijdelijke ervaring die maakt dat mensen anders naar het leven en zichzelf gaan kijken? Dat ze hun disfunctionele denk- en gedragspatronen leren loslaten en zichzelf gaan accepteren? Dat laatste is iets wat men met gedragstherapeutische technieken zoals cognitieve gedragstherapie, schematherapie en mindfulness ook probeert te bereiken. In dat geval zijn de psychedelica daarop een mooie aanvulling, omdat je het door de trip ook echt ervaart. Zijn er
dan geen subgroepen die je maar beter niet kunt laten trippen?
Om antwoord op dit soort vragen te krijgen is vervolgonderzoek nodig. Maar bovenal een flinke dosis praktijkervaring.
Noten
1
A. L. Danforth et all. MDMA-assisted therapy: A new treatment model for social anxiety in autistic adults, Elsevier, January 2016.
R.L. Carhart-Harris et al. Psilocybin with psychological support for treatment-resistant depression: an open-label feasibility study, Elsevier, May 2016.
L. Roseman et al. (2016). LSD alters eyes-closed functional connectivity within the early visual cortex in a retinotopic
fashion. Human Brain Mapping.
P.C. Dolder et al. (2106). LSD acutely impairs fear recognition and enhances emotional empathy and sociality. Nature. doi: 10.1038/npp.2016.82
