Hoe je moet omgaan met minderheden, daar zegt de cross-culturele psychologie heel weinig over,’ aldus functieleerpsycholoog Jan Boelhouwer. ‘Het vakgebied constateert dezelfde problemen als ik zie, maar een oplossing wordt zelden geleverd.’ En hij kan het weten, want als burgemeester van de gemeente Gilze en Rijen heeft hij er regelmatig mee te maken. Boelhouwer haalde de landelijke pers met zijn uitspraak over de zwijgcultuur binnen de Turkse gemeenschap in verband met de criminaliteit binnen zijn gemeente. Hij wil het liever niet te veel oprakelen, hij is blij dat de gemoederen wat bedaard zijn. Want menigeen reageerde furieus en de Turkse gemeenschap eiste excuses. ‘In de moskee heb ik mijn excuses aangeboden, maar ik heb het als volgt geformuleerd: “Ik bied mijn excuses aan een ieder van de 2400 inwoners die totáál géén idee heeft dat dit ooit gespeeld heeft.”’
Vervolgens legde Boelhouwer uit dat een heel groot deel van wat er binnen de gemeente aan druggerelateerde criminaliteit gevonden wordt, een Turkse basis heeft. Hij analyseerde het als volgt: terwijl de meeste meiden in staat zijn om een hbo of universitaire studie te doen, halen veel jongens nog geen vmbo-diploma. Dat kan dus niet de kwaliteit van het onderwijs zijn. Boelhouwer: ‘Het ligt aan de opvoeding. De jongens worden als prinsjes behandeld. En als een prinsje achttien is, wil hij veel geld verdienen. De hennepteelt is dan een verleidelijke mogelijkheid. Ik zei: “De verantwoordelijkheid van het probleem ligt dus meer bij u dan bij mij.” En toen werd het een beetje stil. En dat de meiden doorstuderen heeft er ook mee te maken dat ze hun gearrangeerde huwelijk kunnen uitstellen zolang ze nog op school zitten. Binnen de psychologie wordt amper erkend dat dit soort mechanismes een rol spelen. En een oplossing is er al helemaal niet.’
Maar hij wil dit dus niet al te veel benadrukken, want een burgemeester moet verbinden. Vervolgens begint hij op te sommen wat er allemaal goed gaat. ‘Waar er bij andere gemeenten veel ophef was omdat er een paar asielzoekers moeten worden opgenomen – er werden ruiten ingegooid – vangt Gilze en Rijen sinds jaar en dag 850 asielzoekers op. En de uitbreiding naar 1200 een jaar geleden is rimpelloos verlopen.’
Belangrijk is om inwoners bij de besluitvorming te betrekken, is zijn overtuiging. En ook dat je laat zien dat je het goede nastreeft. Criminaliteit bijvoorbeeld, daar zit hij ‘strak in’. Boelhouwer: ‘In de loop der jaren hebben we veel wietkwekerijen gesloten, meer dan menig andere gemeente. Niet dat daarmee de drugsproblematiek in Nederland wordt opgelost, maar zo laat je zien dat het gezag ertoe doet. We tolereren niet dat mensen om elf uur uit hun bed komen, mensen die zichtbaar nooit werken, maar wel de hele dag in een peperdure Maserati door het dorp rijden. Criminelen gaan hier niet vrijuit.’
Expressie
Boelhouwer promoveerde in 1984 als psycholoog op gelaatsexpressie, werkte jarenlang in de wetenschap aan de Katholieke Universiteit Brabant in de experimentele psychologie en methoden voor hij in 1999 overstapte naar de politiek. Na vier jaar gedeputeerde in Brabant te zijn geweest zat hij voor de PvdA in de Tweede Kamer, daarna werd hij eind 2010 burgemeester. Hij heeft wel veel aan zijn kennis als psycholoog. ‘Ik ben bijna genetisch gemodificeerd door het vakgebied.’ Hij is bijvoorbeeld extra gefocust op gelaatsexpressies als hij in onderhandeling is met vertegenwoordigers van verschillende vakbonden. ‘De een zegt iets, de ander reageert wat terughoudend. Ze vallen elkaar niet openlijk af, maar hun gelaatsspieren verraden subtiel een verschil van mening. Dan weet ik dat er onderhandelingsruimte is.
Er zijn ook concrete lessen uit de sociale psychologie waar hij nog altijd gebruik van maakt. ‘Als je iemand wilt overtuigen die fel tegen je is, dan heeft het zin om hem vooral eerst tegemoet te komen en vervolgens te kijken of je iets terug kunt halen. Bij mensen die al een beetje in je kamp zitten, hoef je dat niet zo sterk te doen. Ik merk dat het nog steeds zo werkt.’
Hij gaf jarenlang les en heeft daar nog altijd profijt van. ‘Of het nu gaat over het uitleggen van iets ingewikkelds als de werking van verschillende centra in de hersenstam of een verhaal over de opvang van vluchtelingen, ik weet hoe je mensen mee kunt krijgen in je verhaal.’
Alternatieve werkelijkheid
Toen hij vanuit de wetenschap de politiek inkwam, moest hij daar aanvankelijk aan wennen. ‘Als wetenschapper verzamel je data, je maakt analyses en trekt conclusies. Dat kan door iedereen worden nagerekend. In de politiek werkt het anders. Als je op basis van alle mogelijke kennis constateert dat deze tafel lichtbruin is, maar als Provinciale Staten zegt: hij is zwart, dan kun je tien keer naar die lichtbruine tafel wijzen, dan is hij toch echt zwart. En met die werkelijkheid moet je dan verder. De mening en de beleving spelen net zo’n grote rol als de feiten. Dat heb ik door schade en schande moeten leren. Besturen is soms het wegen van het onweegbare.’
En zijn er ook nadelen? Boelhouwer: ‘Soms als ik iets zeg, reageren mensen met: daar heb je weer zo’n psycholoog. Dan zien ze me niet als burgemeester en dat kan afbreuk doen aan wat je zegt. Maar dat gebeurt maar zelden en het kleeft niet zwaar aan me.’
