We hebben maar weinig nodig om tegenstellingen als betekenisvol te zien. Tajfel en zijn collega’s lieten zien dat zeer oppervlakkige verschillen (of je van schilderijen van Klee of Kandinsky houdt) al kunnen leiden tot identifi catie met, en competitie tussen, twee groepen. Ze noemen dit het ‘minimale groepenparadigma’. 1 Als mensen denken dat ze zelf van Klee houden, zullen ze andere Klee-liefhebbers bevoordelen ten koste van Kandinsky-liefhebbers.
De polarisatie tussen groepen met verschillende standpunten lijkt toe te nemen in onze samenleving. In Engeland liepen de gemoederen hoog op tijdens het Brexit-referendum, en nu zien we een even sterke polarisering in de aanloop naar de Amerikaanse verkiezingen. Door het tweepartijenstelsel zijn de tegenpolen duidelijk. Er is weinig voor nodig om onze cognitieve mechanismes in gang te zetten. De verschillen worden extremer, en ze voelen betekenisvoller.
De vraag hoe we polarisatie kunnen voorkomen lijkt mij in onze huidige samenleving het onderzoeken waard. In een experiment dat mij zeer aanspreekt gebruikten Hartstone en Augoustinos (1995)2 een simpele variant van het minimale groepenparadigma: in plaats van mensen in twee groepen in te delen, maakten ze drie groepen. Opeens kunnen onze simpele cognitieve mechanismen die tegenstellingen willen creëren tussen twee tegenpolen hun werk niet meer doen. De mensen die in drie groepen werden ingedeeld, bevoordeelden hun eigen groepsgenoten niet meer, zoals dat wel gebeurde wanneer mensen in twee groepen werden ingedeeld. Zo simpel bleek het denken in tegenstellingen te doorbreken.
Na gezien te hebben hoe mensen in de hele wereld denken in tegenstellingen, probeerde Charles Osgood als adviseur voor de Amerikaanse overheid tijdens de Koude Oorlog om de polarisatie tussen Amerika en de USSR te verminderen. Een nobel streven. Als ik zo om me heen kijk, kunnen we de komende jaren nog wel meer psychologen gebruiken die de toenemende polarisering een halt proberen toe te roepen. Al zullen er ongetwijfeld mensen zijn die dit nu lezen en het sterk met me oneens zijn.
1 Tajfel, H., Billig, M. G., Bundy, R. P. & Flament, C. (1971). Social categorization and intergroup behaviour. European journal of social psychology, 1(2), 149-178.
2 Hartstone, M. & Augoustinos, M. (1995). The minimal group paradigm: Categorization into two versus three groups. European Journal of Social Psychology, 25(2), 179–193. http://doi.org/10.1002/ ejsp.2420250205