Na vele jaren beating around the bush – want wat is wetenschap anders – ben ik erachter wat de mens beweegt, als honger en dorst zijn gestild. Dat is de kick van het kan-ik-hiermee-wegkomen. Niks nutsmaximalisatie, niks zielenheil, nix sex. De mens is het beest dat gevaarlijk spel speelt. En het hoge woord moet er meteen maar uit: de doorsnee mannelijke medemens gaat daarin een stapje verder dan de vrouwelijke. Die wordt gehinderd door het meisjesgevoel.
Zelf ben ik van nature nog betrekkelijk braaf, dus zeg maar een bankierstype zou ik niet op de planken kunnen zetten; ik houd het bij provoceren, bridgen, dingen op hun kop zetten – om maar wat te noemen. Waarom doet een mens zulke dingen? Om toch, zegt de Groninger. Risico is doel in zichzelf. Het levert alleen wel de brandstof voor de wetenschap, de kunst, de handel: allemaal spelen met vuur, is niks rationeels of ideëels aan. Grenzen opzoeken, kom nou: voetje over de grens en zien of je ermee wegkomt.
Hoe verhoudt zich dit nu tot het meisjesgevoel? Dat is: griezelen als je iets engs of iets stouts doet. Je doet het niet meer in je broek zoals vroeger, maar je houdt nog wel je adem in en je voelt je een beetje schuldig. Zo kun je natuurlijk geen handel etc. bedrijven. Waar komt het meisjesgevoel vandaan? Feministes beschuldigen seksegenoten wel van mutsigheid, maar volgens mij zit het fysiologischer in elkaar. Zal wel komen door de ingemendelde zorgreflex, Íemand moet toch verantwoordelijkheid dragen. Een soort evolutionaire taakverdeling dus, die mij althans tot diepe tevredenheid stemt.
Meisjes pesten, ook al zoiets.
Maakt lefgozerij plaats voor wijsheid met het stijgen der jaren? In genen dele, vrees ik. Wat ik om me heen zie is alleen maar dat mensen dan juist de gekste strapatsen uithalen, een nachtelijke wandeling of zo. Feit is ook dat de tevredenheid met het bestaan blijft stijgen tot op zeer hoge leeftijd; de verklaring kan alleen zijn dat je met steeds meer dingen bent weggekomen.
Wel bedreigend voor ons oudere gozertjes is de eigentijdse vloedgolf van opvoedkundige bemoeienis, waarin het makkelijk verzuipen is: vitaliteitsplicht, werken aan jezelf, om van healthy aging (yecch) maar niet te spreken. Producent van die golf is een cocktail van angst en agressie: enerzijds de vermoedering van een samenleving die elk risico wil uitbannen, anderzijds de aloude drang van potentaten om andermans leven te regelen. Moeder heeft het koud, dus van vader moet ik een jas aan. Ik pleit voor blijf-van-mijnlijfhuizen voor ouden van dagen: een gat in de markt.
De redelijkheid (hmm…) gebiedt te zeggen dat we het ernaar hebben gemaakt, door het inrichten van een oververzekeringsstaat. Die geeft medeburgers het idee dat ze mogen verlangen dat jij je oppassend gedraagt. Misschien is dat zelfs het grondmotief, de verborgen agenda van de verzorgelijkingsstaat: bevoogding te rechtvaardigen.
Gelukkig mogen we althans op papier nog een beetje blijven doordraven.
Wim Hofstee is emeritus hoogleraar Psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen.