Iemands bandbreedte is geen constante grootheid. Mullainathan en Sharif geven het voorbeeld van boeren die suikerriet verbouwen: vlak voor de jaarlijkse oogst zijn ze arm en kort na de oogst zijn ze rijker. Hun bandbreedte verandert met de seizoenen. Als er scholingsprojecten aan deze boeren worden aangeboden, dan is het volgens de auteurs belangrijk om te letten op het tijdstip waarop die projecten van start gaan. Door gebrek aan bandbreedte zullen deze boeren in de periode kort voor de oogst veel minder in staat zijn om te profiteren van scholing. Ze zullen moeilijk bij de les blijven. Onderzoek toont volgens de auteurs ook duidelijk aan dat scores van deze boeren op een intelligentietest sterk worden beïnvloed door het tijdstip. Kort voor de jaarlijkse oogst, dus in een periode van schaarste, scoren zij veel lager dan in de eerste tijd ná de oogst. Voor Mullainathan en Sharif duidt dit er ook op, dat armoede het vermogen tot oordelen en redeneren aantast.
Armoede is een fenomeen dat zichzelf versterkt. Wie leningen afsluit om in dringende behoeften te voorzien, ziet vaak nauwelijks kans om rentepercentages met elkaar te vergelijken. Hoge rente van een gemakkelijk verkregen lening maakt het vervolgens lastig om schulden af te lossen. Daar is weer een nieuwe lening voor nodig. En zo verder.
Mullainathan en Sharif zien talrijke overeenkomsten tussen gebrek aan geld en gebrek aan tijd. Ook drukbezette mensen krijgen te maken met inperking van bandbreedte. Wie zo nu en dan een deadline moet halen, kan hiervan profiteren. De deadline zorgt ervoor dat alle aandacht uitgaat naar die ene taak die af moet komen. De rest is (tijdelijk) van geen belang meer. Maar wie het altijd druk heeft, zal nauwelijks de kans krijgen om behoorlijke prestaties te leveren: deadlines liggen dan te dicht op elkaar en er is geen tijd meer om aan alle noodzakelijke werkzaamheden voldoende aandacht te geven. Hardwerkende mensen zijn volgens Mullainathan en Sharif vaak broddelaars. Ook hun intellectuele vaardigheden nemen af.
Geen patentoplossingen
Schaarste bevat een rijkdom aan argumenten. De auteurs vermelden talrijke laboratoriumexperimenten met studenten, maar ze hebben ook veldonderzoek in India uitgevoerd. Bij een van die veldexperimenten werden mensen actief geholpen: ze kregen voldoende geld cadeau om hun schulden af te betalen. Dat had wel een positief effect, maar na enige tijd verdween dit weer. Wie vrij van schulden is, beschikt nog niet meteen over voldoende reserves om onverwachte tegenslagen op te vangen. Door tegenslagen moesten de proefpersonen van Mullainathan en Sharif weer nieuwe schulden maken, met alle (negatieve) gevolgen van dien. Door het eenmalig vereffenen van schulden leren mensen nog niet hoe ze reserves kunnen opbouwen om calamiteiten het hoofd te bieden.
De auteurs bieden geen patentoplossingen voor het wegwerken van schaarste. Wel wijzen ze op het belang van omgevingsfactoren. Het zou bijvoorbeeld helpen als de eerder genoemde suikerrietboeren te maken krijgen met een beter over het jaar verspreid systeem van betalingen. En als u telkens in vergaderingen zit die uitlopen, dan is het handig om een medewerker in te schakelen die op afgesproken momenten binnen wandelt om aan te kondigen dat u nu echt naar uw volgende afspraak moet. Mullainathan en Sharif dagen ons uit om na te denken over kleine ingrepen in onze eigen omgeving. En ze willen dat we ons meer als psycholoog met schaarste bezighouden dan als econoom. Want economen veronderstellen dat mensen meer dan genoeg tijd en geld hebben om alternatieven netjes tegen elkaar af te wegen. Dat lukt echter zelden, wegens gebrek aan bandbreedte.
Nog even terug naar Simon Carmiggelt. Zijn verhaal liep gelukkig goed af. De alcoholist kreeg van de kroegbaas een paar oude schoenen cadeau, met de opmerking dat deze niet verkocht mochten worden, want anders mocht de klant dit café nooit meer binnenkomen. Dit boek laat mij echter twijfelen aan het effect van die vermaning.
Bespreking van: Schaarste. Hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen.
Door: S. Mullainathan en E. Sharif (2013)
Vertaling: I. van den Eskamp en F. van der Waa
Amsterdam: Maven, 360 p.
Recensent: Karel Soudijn
