Ellen, sinds wanneer houd jij je in je werk met klimaatpsychologie bezig?
‘In 2009 begon ik aan mijn promotieonderzoek over omgevingspsychologie. Het veranderende klimaat is een van de grootste problemen van deze tijd en door gebruik te maken van kennis uit de gedragswetenschappen kunnen we onze impact op het klimaat verkleinen. Ik ben daarom ook bij deze onderzoeksgroep gebleven om verder te onderzoeken hoe we duurzaam gedrag kunnen stimuleren.’
Je werkt als universitair hoofddocent aan de Rijksuniversiteit Groningen. Wat zijn de belangrijkste conclusies uit jouw onderzoek?
‘Mijn promotieonderzoek ging over milieu-zelfidentiteit. Dat is de mate waarin mensen zichzelf milieuvriendelijk vinden. Door dat te versterken, kun je milieuvriendelijk gedrag stimuleren. Die milieu-zelfidentiteit is redelijk stabiel, maar je kunt hem wel een beetje bijsturen. Dat doe je door te focussen op goed gedrag uit het verleden. Denk aan de lichten uitdoen als je weggaat, of de fiets pakken in plaats van de auto. Zo worden mensen zich bewust van hun milieuvriendelijk handelen, gaan ze zichzelf meer zien als een milieuvriendelijk persoon en gaan ze meer van dat soort gedrag laten zien. Zelfs als ze het milieu aanvankelijk niet zo belangrijk vinden. Iedereen vertoont namelijk wel iets van milieuvriendelijk gedrag, al is het niet altijd heel bewust.
Dat is interessante informatie voor mensen die bijvoorbeeld campagnes rond duurzaam gedrag maken. Daarin wordt vaak benadrukt wat we nog niet goed doen, denk aan dat we nog te vaak met de auto gaan. Maar door te benadrukken wat we verkeerd doen, verzwakt die milieu-zelfidentiteit, dat bleek toen ook uit mijn onderzoek. Het is dus belangrijk te focussen op wat er al wel goed gaat. Uit een van mijn andere onderzoeken blijkt dat financiële beloningen niet heel goed werken als je milieuvriendelijk gedrag wilt stimuleren. Wel op de korte termijn overigens. Maar als je iets op de lange termijn wilt stimuleren, gaan mensen kostenbatenanalyses maken, en dan blijft het duurzame gedrag niet altijd in stand. Het werkt vaak beter om mensen intrinsiek te motiveren.’
Namens het NIP ga jij plaatsnemen in een nieuwe expertwerkgroep van de EFPA over klimaatpsychologie. Waar wil jij je voor inzetten?
‘Ik vind het belangrijk om input te gaan leveren voor beleid vanuit gedragswetenschappelijk onderzoek. Daarbij kun je denken aan de eerdergenoemde zaken. Het is vaak verleidelijk om snel een interventie of app te ontwikkelen om duurzaam gedrag te stimuleren. Eigenlijk is het beter om eerst uitgebreid onderzoek te doen naar wat we al weten uit onderzoek. Bovendien heeft ieder vraagstuk weer een andere oplossing.’
Sara, sinds wanneer gaat het klimaat jou zo aan het hart?
‘Zo’n twee jaar geleden las ik het zoveelste artikel van Jelmer Mommers in De Correspondent over klimaatverandering. Toen ik het uit had, realiseerde ik me opeens: het gaat niet vanzelf goedkomen. We kunnen niet langer niets doen. Waarom gebeurt er zo weinig en ontkennen zoveel mensen het probleem? Toen besloot ik mijn kennis van de psychologie en communicatie in te zetten voor het klimaat.’
Wat houdt klimaatpsychologie wat jou betreft in?
‘Klimaatpsychologie bestudeert de verhouding tussen de mens en het klimaat. Het gaat dus zowel over hoe we ons gedrag kunnen aanpassen om klimaatverandering tegen te gaan, als over het accepteren van de gevolgen die er hoe dan ook gaan komen. Én over de psychische gevolgen van klimaatverandering, zoals angst en depressies.’
Je werkt bij communicatiebureau Nieuwe Wending als adviseur breincommunicatie. Waar werk je nu aan?
‘Twee wijken in Arnhem moeten aardgasvrij worden voor 2025. Aan mij de taak om draagvlak onder bewoners te creëren, ik doe dat voor de gemeente, één van onze klanten. Uit onderzoek van Ellen van der Werf weten we bijvoorbeeld dat als je een organisatie neer kunt zetten als groene en duurzame organisatie, je zelfs de minst gemotiveerde medewerkers kunt stimuleren tot duurzaam gedrag. Dat probeer ik in deze wijken ook te doen. Door er in wijkfolders, wijkkranten of via evenementen aandacht aan te schenken. Daarnaast proberen we de inwoners uit die buurten, die wel van het gas af willen, openlijk te laten vertellen over hun twijfels en uiteindelijke keuze. Vaak hebben mensen niet veel vertrouwen in gemeentes. Als een bekende buurman hun twijfels herkent en toch heeft geconcludeerd dat elektrisch koken bijvoorbeeld prima is, werkt dat veel overtuigender.’
Samen met Sara Helmink heb je klimaatpsychologie. com opgericht. Wat is het idee daarachter?
‘Sara is gzpsycholoog en houdt zich vooral bezig met de psychische gevolgen van klimaatverandering. We leerden elkaar online kennen tijdens een webinar en vonden het maar stil onder psychologen. De website is een plek waar kennis en tools rond klimaatpsychologie gebundeld zijn. Bezorgde burgers weten ons inmiddels ook te vinden. We krijgen veel vragen over klimaatrouw, klimaatangst, depressies… Als je je afvraagt waar het naartoe gaat met de wereld, zijn dat zware vragen om mee rond te lopen. Toch gaat het ons niet alleen om de individuele casussen, maar om het collectieve probleem. Klimaatstress hebben is geen pathologie, het is juist heel normaal en logisch. En ook nodig om tot actie over te gaan.’
Is je persoonlijke leven veranderd sinds het lezen van het eerdergenoemde artikel? ‘
Absoluut. Via mijnverborgenimpact.nl kwam ik er toen achter dat mijn impact op de planeet groot was. Als iedereen zoals ik zou leven, zouden we drie keer de aarde nodig hebben. Sindsdien koop ik geen nieuwe kleren meer voor mezelf en mijn kinderen, alleen ondergoed. Ik vlieg niet meer, koop geen nieuwe spullen meer, maar laat ze repareren, ik eet zoveel mogelijk plantaardig… Ik ben er gelukkiger door geworden en het voelt totaal niet als een opoffering. Niets zo belangrijk als het klimaat. Als de aarde niet meer leefbaar is voor ons, heeft niets meer zin. En de kennis van psychologen is onmisbaar in de strijd tegen klimaatverandering.’
Beeld: Paul Vigo Berrospi
