Dat deze onderwerpen nog steeds relevant zijn, laat de onlangs verschenen documentaireserie2 over de pompmoord in Warnsveld zien. In de documentaire wordt getoond hoe vier jonge mannen in 2004 worden veroordeeld voor het doden van een pompbediende in 1985. Beeldmateriaal van de verhoren met de verdachten laat zien dat door de sturende druk van de politie wellicht valse verklaringen zijn afgelegd. En dat die mogelijkerwijs hebben geleid tot een onterechte veroordeling.
Ooggetuigenfouten, valse bekentenissen, nepherinneringen. Het zijn allemaal voorbeelden van fouten die een desastreuze rol kunnen spelen in het rechtssysteem en tot gerechtelijke dwalingen kunnen leiden. Om zulke dwalingen te voorkomen, is het onmisbaar dat er onderzoek en onderwijs in de rechtspsychologie is in een land. In mijn lezing vergeleek ik de toestand van de rechtspsychologie tussen Nederland en België. Een aantal zaken viel mij (en mijn collega’s) op.
Allereerst: vergeleken met in Nederland wordt in België weinig onderwijs gedoceerd in de rechtspsychologie. Zo is er bijvoorbeeld geen Belgische master-opleiding in de rechtspsychologie, terwijl in Nederland verschillende universiteiten (zoals Erasmus Universiteit Rotterdam en Universiteit Maastricht) wel zulke opleidingen aanbieden. Ook viel op dat relatief weinig rechtspsychologisch onderzoek wordt verricht in België. Wel is een stijgende trend waarneembaar sinds 2019. Die stijging is bemoedigend. Want: rechtspsychologisch onderzoek kan het belang van onderzoek naar onterechte veroordelingen in een land onderstrepen.
Het is daarom opvallend dat er in België geen erkende gerechtelijke dwalingen zijn. Althans, ze zijn er wel, maar het rechtssysteem is zo ingericht dat het niet makkelijk is om zaken te herzien. Wel zijn er mooie initiatieven zoals het Voordeel van de Twijfel-project3: een interfacultair onderwijsproject aan de Katholieke Universiteit Leuven waarin forensisch biomedische, rechten-, en criminologie-studenten een dossier bestuderen waarin een veroordeelde claimt onschuldig te zijn. Studenten bestuderen het dossier kritisch en onderzoeken of er mogelijk een onterechte veroordeling heeft plaatsgevonden. Het is nu afwachten of zulke analyse een gerechtelijke dwaling blootlegt.
Dus: hoewel België geen sterke onderzoeks- en onderwijstraditie in de rechtspsychologie heeft, zijn er positieve ontwikkelingen te noemen. Zowel op rechtspsychologisch onderzoek en onderwijs lijkt het tij te keren. Of niet? Onlangs hadden mijn collega’s en ik een gesprek met de leiding van de federale politie. De vraag was of we onder andere konden helpen in een lopende zaak. De verdachte in de zaak had namelijk nog niet bekend en de politie wou alles op alles zetten voor een bekentenis.
Tja, rechtspsychologisch onderwijs bij de Belgische politie is de volgende horde die genomen dient te worden.
Bronnen:
- https://www.kuleuven.be/apps/mailtemplates/previews/28044-63bfcdae4c448.html
- https://www.2doc.nl/documentaires/2023/02/De-pompmoord.html
- https://voordeelvandetwijfel.be/