Vroeger gebruikten artsen er lsd voor. Anno 2013 kan een psychose ook worden nagebootst met moderne digitale media, zoals het project Labyrinth Psychotica overtuigend laat zien.
Het begint met beelden die in elkaar overvloeien, fluisterende stemmen, een bijna prettig gevoel van desoriëntatie. Je krijgt opdrachten en voert die uit door op de knopjes van een joystick in je hand te drukken. Na een minuut of tien (of waren het er twintig?) word je dieper de psychose ingezogen, wordt de kakofonie van stemmen oorverdovend en is de wereld een abstract schilderij in de maak, waar een onbekende schilder (of ben je het zelf?) voordurend nieuwe woeste vegen op aanbrengt.
Paniek ligt op de loer, maar dan is het programma afgelopen. Iemand helpt je de 3D-bril en koptelefoon af te zetten en je bent weer in de ontvangstruimte van GGZ Drenthe, die nog nazindert van de ervaring.
De maker van de psychosesimulator is de Nederlandse kunstenares Jennifer Kanary Nikolova. Haar schoonzus leed aan psychoses en pleegde zelfmoord. Nikolova wilde begrijpen wat ze had doorgemaakt, en ontwikkelde daarom de interactieve simulator, die volgens ervaringsdeskundigen aardig in de buurt komt van the real thing. Ook ontwierp ze een fysiek labyrint waarin tijd en ruimte worden vervormd en de bezoeker als het ware zijn eigen psychose creëert.
Maar waarom zou iemand zoiets vrijwillig ondergaan? Nikolova: ‘Het kan voor familieleden erg waardevol zijn om inzicht te krijgen in wat iemand heeft meegemaakt. Daardoor wordt het mogelijk om empathie op te brengen. En dat is juist zo moeilijk, of bijna onmogelijk, als je eigen archief over psychoses of schizofrenie gevuld is met onjuiste informatie.’
Ook voor hulpverleners in de ggz kan het een nuttig hulpmiddel zijn om behandeling en begeleiding meer te laten aansluiten op de belevingswereld van de patiënt. De reacties uit het veld zijn dan ook erg positief. ‘Iedereen die in de ggz werkt zou dit moeten ervaren,’ staat geschreven op een van de kaartjes waarop bezoekers een reactie kunnen achterlaten. En op andere kaartjes: ‘Desoriëntatie. Misselijk. Onzekerheid’; ‘Claustrofobische ervaring’; maar ook: ‘Overprikkeling van je zintuigen, emoties. Prachtige ervaring, duizend maal dank.’
Nikolova benadrukt dat een psychose niet alleen maar negatieve gevoelens met zich meebrengt. ‘Het zijn uitersten, iemand kan in doodsangst zijn, maar ook in extase, en later terugverlangen naar de intensiteit van die ervaring. Een psychose wordt gekenmerkt door stemmingen, en dat is precies wat ik geprobeerd heb na te bootsen, zodat er een brug kan worden geslagen naar die andere wereld.’
Zie ook: Labyrinth Psychotica
Labyrinth Psychotica is van 13 december 2013 t/m 19 januari 2014 te zien in cultuurhuis De Brakke Grond in Amsterdam.
