Hoe lekker zou het zijn als we een vaccin hadden voor alle andere stressoren die er zijn; een vaccin tegen stress, tegen pesten, of tegen jeugdtrauma. Een veerkracht-vaccin dus, zou dat niet fantastisch zijn? Maar: een vaccin voor veerkracht is er niet, en dit vaccin gaat er ook niet komen, en dat geeft helemaal niets.
Veerkracht is een toverwoord, iedereen heeft het erover. Veerkracht is wat je nodig hebt om je te beschermen tegen de nare gevolgen van Covid; het verlies en verdriet, en de sociale isolatie die de restricties teweeg hebben gebracht. Veerkracht wordt soms beschreven als iets magisch, iets dat sommige speciale mensen hebben, een soort supermensen, en de rest van ons hebben gewoon pech gehad.
Gelukkig is dit onzin. In de psychologie en pedagogiek refereert veerkracht aan het ‘goed reageren tijdens of na een significante stressor’.1 Met ‘goed reageren’ bedoelen we onder andere een gemoedstoestand, gevoelens en gedragingen die beter zijn dan verwacht gegeven de ernst van de stressor die de persoon heeft meegemaakt. Denk aan twee jongeren; beiden zijn ze maandenlang gepest op de middelbare school, maar de een voelt en gedraagt zich beter dan de ander en laat daarom meer veerkracht zien. Veerkracht behelst drie soorten van ‘goed reageren’; goed kunnen reageren op toekomstige stressoren, het goed reageren tijdens acute stress, of het goed reageren na afloop van een stressor. Veerkracht voor, tijdens en na een stressor dus. Maar wat maakt dat een persoon veerkrachtig is, wat is nou dat magische ingrediënt voor veerkracht?
De afgelopen jaren hebben onderzoekers uit mijn lab, en dat van anderen, hard gezocht naar dat ene speciale ingrediënt voor veerkracht. Het veerkrachtigen, of het veerkracht-brein. Maar, spoiler alert, dat is er niet. Wat we wel hebben gevonden is dat er een heleboel ingrediënten zijn die helpen om veerkracht te versterken.2 Zo zijn er genetische factoren die vaker voorkomen bij veerkrachtige personen, en zagen we dat veerkrachtigere personen lagere stressresponses in het brein lieten zien tijdens stress. Maar we vonden ook dat bepaalde psychologische eigenschappen, zoals niet snel boos worden en een hoger zelfvertrouwen, aan veerkracht geassocieerd zijn. Ook zijn er ingrediënten voor veerkracht die helemaal niet binnen een persoon liggen, maar in de omgeving van de persoon, zoals steun vanuit je familie en vriendschappen. En er zijn culturele ingrediënten zoals sterke sociale cohesie.
Al deze ingrediënten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden; je genen bepalen hoe je brein op stress reageert, maar je sociale omgeving ook! En dat is exact de reden waarom er geen vaccin gaat komen voor veerkracht, dat is helemaal niet nodig. Iedereen heeft al de magische ingrediënten om veerkrachtig(er) te worden. Ook als je het op dit moment, tijdens deze mondiale pandemie, even niet bent.
- Ioannidis, K., Askelund, A.D., Kievit, R.A. & Van Harmelen, A.L. (2020). The complex neurobiology of resilient functioning after childhood altreatment. BMC medicine, 18(1), 1-16.
- Ibidem.
Beeld: Stijn Rademaker