Married at First Sight (mafs voor de vaste kijkers) is een van de vele datingshows die de Nederlandse televisie kent. Singles worden op basis van wetenschappelijk onderzoek aan elkaar gematcht. De koppels zien elkaar voor het eerst als het wettelijke huwelijk gesloten wordt. Als ze daadwerkelijk ‘ja’ tegen elkaar zeggen, worden ze gevolgd op hun huwelijksreis en in de periode daarna, als ze elkaar beter leren kennen en een week bij elkaar intrekken. Af en toe hebben ze een gesprek met een deskundige over hun relatie, over hoe ze de intimiteit kunnen vergroten en waar ze zoal tegenaan lopen. Aan het eind van het programma krijgen ze de vraag of ze getrouwd willen blijven. In het laatste seizoen werden vijf van de zeven huwelijken ontbonden, twee stellen zijn nog bij elkaar. Naar verwachting wordt vanaf januari 2023 het achtste seizoen uitgezonden.
Net als bij veel andere realityshows zijn er psychologen bij het programma betrokken. Wat dragen zij aan zo’n programma bij? Waarom doen ze mee? Wat eerder niet lukte, lukt dit keer wel: een van de betrokken psychologen, Liselotte Visser, wil met ons praten. Ze legt uit waarom ze meedoet, wat haar bijdrage is, wat er wetenschappelijk is aan het programma en of het ethisch te verantwoorden is.
Visser is gz-psycholoog, ze werkt in een psychologische praktijk, waar ze vooral relatieproblemen behandelt. Ze werkt bij het relatiebureau Mens & Relatie, een familiebedrijf dat door haar moeder werd opgericht en waar haar broer directeur is. Hij is ook aan het programma verbonden. Haar andere broer doet de ict. Daarnaast is Visser bezig met haar promotieonderzoek aan de Open Universiteit, over persoonlijkheidsfactoren die het meeste invloed hebben op de slagingskans van een liefdesrelatie. En ze is als deskundige aan het programma mafs verbonden.
Hoe bent u bij het programma betrokken geraakt?
‘Ik werd benaderd omdat een van de deskundigen die bij een aantal seizoenen aan het programma verbonden is, Patrick van Veen, mij erbij wilde halen. Van Veen is gedragsbioloog en had mijn boek in zijn kast had staan1. Toen men mij benaderde, had ik voor mijn promotieonderzoek alle data al verzameld en kon ik nuttige resultaten voor het programma inbrengen.’
Om welke resultaten gaat het?
‘Om kandidaten te selecteren voor Married at First Sight wordt gebruiktgemaakt van een vragenlijst2. Voor het zesde seizoen hebben we die aangepast op grond van mijn kennis en bevindingen uit mijn promotieonderzoek. Zo is het belangrijk voor de slagingskans van een relatie, dat je mensen niet zozeer op de Big Five-persoonlijkheidsfactoren matcht (de theorie die de persoonlijkheid beschrijft aan de hand van de persoonlijkheidsdimensies Extraversie, Vriendelijkheid, Nauwgezetheid, Neuroticisme en Openheid voor Nieuwe Ervaringen, red.). Veel belangrijker is wat iemand in een relatie zoekt. Heeft iemand irreële partnerwensen of een lange lijst aan eisen, dan zal een relatie niet snel slagen. Voor iemand die erg afwijzend of kritisch in het contact is, geldt hetzelfde. Veel van de verkeerde partnerkeuze en inadequaat datinggedrag worden veroorzaakt door onveilige hechting van een van de personen. Belangrijk is in dit geval dat het bij zo’n datingprogramma niet gaat om individuele coaching, maar om een match tussen twee mensen. Daarom selecteren we geen mensen die hoog scoren op narcisme of op onveilige hechting. Zulke mensen kun je individueel nog wel coachen, maar ze hebben de neiging anderen te beschadigen en dat is niet goed voor de kandidaat waarmee ze gematcht worden. Dat willen we niet in het programma.’
Veel van de verkeerde partnerkeuze en inadequaat datinggedrag wordt veroorzaakt door onveilige hechting van een van de personen
In het programma van 2022 is het niet altijd gelukt. Kandidaat Arjan trouwde met Maurice, maar haakte zo snel af dat hij niet eens kwam opdagen op zijn huwelijksreis. Joep hield het iets langer uit, maar gaf zijn vrouw Carolien ook geen kans en trok zich steeds verder terug.
‘Toch, in de eerste zes seizoenen zijn er in totaal twee stellen geslaagd. In het laatste seizoen alleen al zijn er twee van de zeven stellen geslaagd, ze zijn nog steeds bij elkaar. Dit is in dat opzicht een heel succesvol seizoen.’
Het programma heeft de pretentie dat kandidaten op wetenschappelijke basis dusdanig kunnen worden gematcht dat ze elkaar op het eerste gezicht een wettelijk jawoord kunnen geven. Wat is daar wetenschappelijk aan?
‘Ik gebruik de wetenschap om te kijken wie er op dit moment in zijn leven in staat is een relatie aan te gaan. Dat is de eerste wetenschappelijke toets. Iemand die hoog op narcisme scoort, bijvoorbeeld, valt af. We selecteren geen mensen van wie we kunnen voorspellen dat er een kleine kans op succes is. Daar gebruiken we wetenschappelijke toetsen voor. In mijn geval bijvoorbeeld een gevalideerde test als de ecr (Experiencees in Close Relationships Scale)2.
Andere deskundigen maken weer gebruik van andere toetsen. Zo matcht de gedragsbioloog onder andere op dna, dat moet bij een stel niet te veel overeenkomen, maar ook niet te extreem van elkaar verschillen. Er wordt ook op uiterlijke kenmerken gematcht. Een andere bij het programma betrokken psycholoog screent de kandidaten, bijvoorbeeld op stressbestendigheid. Zo verzorgen alle deskundigen hun eigen stukje en dat doen ze zoveel mogelijk met wetenschappelijke middelen, want dat wil het programma.
Bij een huwelijk uit verliefdheid begin je bij uiterlijke aantrekkingskracht en ga je daarna op ontdekkingstocht naar het innerlijk
Een tweede belangrijk onderdeel waarvoor we de wetenschap gebruiken, is om de mensen die gematcht zijn, goed voor te bereiden. Gearrangeerde huwelijken succesvoller zijn succesvoller dan romantische relaties, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek.3 En een gearrangeerd huwelijk is geen gedwongen huwelijk, maar een huwelijk waarbij de partners door ouders of matchmakers aan elkaar worden voorgesteld. Die huwelijken zijn succesvoller in zowel duurzaamheid, als relatiekwaliteit en -tevredenheid. Maar er zijn een aantal voorwaarden waaraan je dan moet voldoen. Bij een gearrangeerd huwelijk begin je niet met verliefdheid, maar die kan wel volgen naarmate je elkaar beter leert kennen en respecteren. Daarom moet je moet beginnen met een bepaalde nieuwsgierigheid. Bij een huwelijk uit verliefdheid begin je bij uiterlijke aantrekkingskracht en ga je daarna op ontdekkingstocht naar het innerlijk. Bij een gearrangeerd huwelijk is de aantrekkingskracht er op zijn hoogst een jaar na de trouwdatum.’
Maar is het voor gearrangeerde stellen niet moeilijker om te scheiden dan voor romantische stellen? Is de sociale druk niet hoger bij de eerste groep?
‘Daarvoor is in het onderzoek gecontroleerd, het gaat om stellen met vergelijkbare opleidingsniveaus, stellen die hetzelfde denken over bijvoorbeeld emancipatie van de vrouw. En stellen binnen een land zijn vergeleken, in bijvoorbeeld Japan, Turkije en Zwitserland.’
Wat blijkt er uit die onderzoeken? Je kunt beter een huwelijk arrangeren dan het laten afhangen van aantrekkingskracht?
‘Dat blijkt inderdaad uit die onderzoeken. De aantrekkingskracht tussen twee mensen binnen een gearrangeerd huwelijk is een jaar na het trouwen hetzelfde is als bij huwelijken uit verliefdheid. Maar na vijf jaar halen de gearrangeerde huwelijken qua tevredenheid de andere huwelijken in en na negen jaar is de seks in gearrangeerde huwelijken beter dan in huwelijken uit verliefdheid’
Hoe worden mensen verder gematcht? Waar letten jullie op?
‘We matchen in mafs op biologische gronden en persoonlijkheidsonderzoek, dat neemt gedragsbioloog Van Veen voor zijn rekening, het is niet mijn vakgebied. Hij kijkt naar het dna, dat mag bij een stel niet te veel op elkaar lijken, maar ook niet te veel van elkaar verschillen. Er wordt gekeken naar uiterlijke kenmerken, maar ook naar geur.
In het programma kijk ik vooral naar wie niet geschikt is, en ik richt me op de begeleiding. Mijn broer Radboud is matchmaker, en hij doet dat bij het televisieprogramma op dezelfde manier als binnen ons relatiebureau Mens & Relatie. Het gaat om persoonlijke bemiddeling, waarbij we niet op zoek gaan naar ideaalplaatjes. We willen de personen eerst goed leren kennen en dan vooral hun leefstijl en toekomstvisie. Daar lopen relaties vaak op vast, dan moet de een zich voortdurend aanpassen aan de ander, bijvoorbeeld omdat de een wel een gezin wil en de ander niet. Of de een wil elke dag uit eten en naar de kroeg, terwijl de ander lekker wil thuisblijven. Of iemand die veganistisch eet en geen auto wil hebben, met een macho die dat maar gezeur vindt over dat milieu. Dan kun je elkaar nog zo aantrekkelijk vinden, dat loopt op den duur spaak.’
Maar het programma stelt ook: singles worden na wetenschappelijk onderzoek met elkaar gematcht, daarmee wordt de suggestie gewekt dat mensen via de wetenschap worden gekoppeld. Dus dat de wetenschap zegt: jij, Annie, past bij jou, Puck. Dat klopt dus niet?
‘Jawel, alleen is het niet een soort toverformule, want die bestaat niet. Maar er is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de succesformule in een relatie.4 En we informeren de kandidaten vooraf heel goed over wat ze kunnen verwachten.’
Baseert u zich daarbij op wetenschappelijk onderzoek dat heeft aangetoond dat je mensen zo kunt matchen dat ze zo goed bij elkaar passen dat ze elkaar ongezien een wettelijk jawoord kunnen geven?
‘Er is niemand die dit beweert, dat kan ook niet. Dergelijk onderzoek bestaat niet. Daarom wordt dit ook een experiment genoemd.’
Zijn er ook deskundigen bij betrokken die zijn gepromoveerd of als wetenschappelijk medewerker verbonden aan een universiteit?
‘Dat weet ik niet, ik heb met slechts een klein deel van het team contact. Het is een enorme productie waar veel tegelijk gebeurt op veel diverse plaatsen.’
Ik snap dat niet alles kan slagen, maar hoe konden jullie het met een paar kandidaten zo mis hebben? Arjan bijvoorbeeld? En Joep?
‘Het kan inderdaad niet altijd perfect gaan, daar leren we van. Daarom hebben we het team voor komend jaar uitgebreid met een coach die de kandidaten meer en beter gaat begeleiden. Arjan haakte na de eerste avond af en wilde niet meer praten. Dat is jammer, want pratende mensen zijn nog te helpen. Bij Joep is het een ander verhaal, die is nog erg jong en hij maakte niet zo’n goede keus. Maar nog steeds vind ik dat ze bij elkaar passen.’
Er werden mensen echt gekwetst, zoals Carolien (door Joep) en Maurice (door Arjan). Kun je dat als psycholoog wel voor jezelf verantwoorden?
‘Joep en Carolien vond ik als psycholoog een vrij normale ontwikkeling van twee jonge mensen die elkaar aftasten en bij wie het op een gegeven moment niet goed werkt. En Maurice heb ik wat intensiever begeleid, ik heb gezegd dat hij de pijn en verdriet wat meer binnen moest laten komen. Dat heeft hij mooi gedaan. Maar goed, je weet nooit hoe het gaat uitpakken.’
Is het een goed idee om dat allemaal op tv te doen? Voor de kijker misschien wel, maar voor de kandidaten?
‘Ik sta dit jaar niet voor de camera omdat ik het te stressvol vond en ik was niet eens kandidaat, dus ik snap je vraag. Maar achteraf is iedereen blij dat ze hebben meegedaan. Van tevoren bespreken we heel goed wat het met hen kan doen. Ook sociale media nemen we goed door, want via de sociale media komt er nogal wat op hen af. Ik vind dat eerlijk gezegd bizar. Ze krijgen tips hoe ze ermee moeten omgaan. Ik kwam voor het eerst in aanraking met het programma, maar ik was onder de indruk van hoe zorgzaam de redactie is. Kandidaten konden dag en nacht bellen, ook in het weekend. Overigens ging ik niet zover. Verder past zo’n programma ook in deze tijd waarin alles op de sociale media gedeeld wordt.’
Denkt u dat u zo’n experiment als mafs langs een ethische toetsingscommissie aan de universiteit zou kunnen krijgen?
‘Jazeker. En wellicht zou het ook de moeite waard zijn. Het zou een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de wetenschappelijke literatuur. Veel wetenschappelijk onderzoek gebeurt immers in laboratoria, of met vragenlijsten die vooral meten wat mensen denken en vinden en niet zo zeer wat mensen echt doen, terwijl deze match in het echte leven wordt getoetst. Onderzoeken betreffen vaak proefpersonen in een instelling of studenten op een universiteit. Terwijl het hier om gezonde volwassen mensen gaat die echte keuzes maken. ‘
Oké, maar dan nog: moet je daar als psycholoog aan willen meewerken? Je legitimeert het programma zo ook.
‘Zo kijk ik er niet tegenaan. Ik werd gevraagd, had trouwens in eerste instantie nee gezegd, maar dat was omdat ik het te druk had, niet omdat ik er bezwaar tegen had. Later ging ik toch overstag. Ik heb met mijn pleegdochter de zes eerdere seizoenen gekeken en we trokken juist de conclusie dat je hier als psycholoog het verschil kunt maken. In veel andere shows gaan mensen zo akelig met elkaar om. Mijn missie is om mensen juist mee te geven: wees een beetje lief voor elkaar, dat krijg je terug. En ik zie zelf een duidelijk verschil met afgelopen seizoen en eerdere seizoenen. En in de workshops met kandidaten gingen we daarop in: wat kan er mis gaan? Bijvoorbeeld als mensen het even te veel vinden en weglopen, dat de ander zich dan afgewezen voelt. Dat realiseert niet iedereen zich, maar mensen zijn vaak al jaren alleen.
Overigens, even voor de duidelijkheid: ik heb het over de “saaie variant” van Married. Er is ook een andere variant naar Australisch voorbeeld, die Match or mistake heet, en alleen op Videoland wordt uitgezonden. Daarin wordende deelnemers meer onder druk gezet, het is meer op sensatie gericht. Dat is een no-go voor mij. Met de originele variant van mafs willen we feelgood-tv maken. Binnen zo’n formule kan ik mijn boodschap verspreiden: wil je een leuke, liefdevolle relatie, dan moet je beginnen met aardig voor de ander te zijn en niet vooral met jezelf bezig zijn.’
In artikel 103: grenzen van de eigen deskundigheid, staat dat psychologen de grenzen van hun beroepsmatig handelen in acht nemen. Het doel is immers een spannend programma te maken, het belang van de kandidaten komt pas daarna.
‘Dat geldt ook voor psychologen die in organisaties werken, dan heb je ook invloed op mensen en er is een opdrachtgever die een bepaald doel heeft. Mensen kunnen er hun baan door verliezen. Dat hoort erbij. Je moet niet roomser willen zijn dan de paus.
Verder ligt mijn deskundigheid op de relatievorming, wat dat betreft is het een unieke aanvulling op mijn dagelijks werk als psycholoog van Mens & Relatie, bij mijn praktijk als gz-psycholoog en mijn onderzoek, maar het is weer vanuit een heel andere invalshoek.’
Heeft u nooit bij een of ander incident gedacht: oef, waar ben ik aan begonnen?
‘Ik heb ook dingen gezien waarbij ik over kandidaten dacht: waarom doe je dit? Zo zocht Arjan voortdurend de media op, benadrukte hij telkens weer zijn bijdrage aan Married en bleef hij met de sociale media bezig. Hij kreeg een hoop over zich heen, maar blijkbaar wil hij dat. Maar hij zat niet bij mij in therapie. En bedenk wel: mensen die aan zo’n programma meedoen, zijn er al maanden mee bezig, ze willen het heel graag. Wat jij en ik niet naar buiten zouden willen brengen, daarvan zeggen anderen: “Zo! Dat heb ik toch maar mooi laten zien!”’
Doet u komend seizoen weer mee?
‘Ik heb de selectie gedaan en de voorbereiding van de kandidaten. Maar ik wil dit jaar niet meer in beeld. Ik vond het te stressvol om telkens vragen te krijgen over wat ik van bepaalde kandidaten vond. Daarover kan ik me als psycholoog op tv niet uitlaten. Met mijn gezicht op tv vond ik te afleidend en te druk. Ik wil achter de schermen meewerken, mijn boodschap verspreiden. En verder wil ik eerst mijn promotie afronden.’
Beeld: Philip Driessen
