Toen Elisabeth Huis in ’t Veld zich ging bezighouden met prikangst – ruim voor de coronacrisis uitbrak – was nog niet algemeen bekend dat die angst zo’n groot probleem vormde. Ze werkte als onderzoeker bij Cognitive Neuroscience in Maastricht, maar het onderzoek dat ze daar deed verveelde haar. Bloedbank Sanquin zocht een onderzoeker op het grensvlak van gezondheid en gedrag en dan ‘iets met bloeddonors’.
‘Ik wist niet eens dat ze bij Sanquin onderzoek deden,’ zegt Huis in ’t Veld. Ze heeft een achtergrond in zowel de psychologie als in de cognitieve neurowetenschappen, ze solliciteerde en werd aangenomen. ‘Ik kwam in een gemêleerd gezelschap van psychologen, sociologen, epidemiologen, bewegingswetenschappers en artsen terecht.’
Huis in ’t Veld mocht haar eigen onderzoek vormgeven en daarom ging ze eerst meelopen met de donorassistenten binnen Sanquin die bloed afnemen. Al snel viel haar op dat een bloeddonor het ene moment kon zeggen dat het goed ging, om een seconde later flauw te vallen. Doorgaans had iemand vooraf niet het vermoeden dat hij of zij zo op een prik zou reageren. Huis in ’t Veld: ‘Sommigen lieten een vasovagale reactie zien, waarbij ze bijvoorbeeld duizelig of misselijk werden, of flauwvielen. Het flauwvallen gebeurde niet doordat ze bloed kwijtraakten, maar al eerder, bij het aanprikken of nog eerder, als ze tegenover een arts zaten, die met een klein naaldje in de vinger prikte voor een bloedcontrole.’
Vasovagale reacties zijn niet hetzelfde als prikangst, maar hangen er wel nauw mee samen. Wie eenmaal zo’n reactie heeft gehad, raakt de volgende keer in dezelfde situatie gestrest en loopt het risico prikangst te ontwikkelen. En mensen met prikangst hebben een hoger risico op vasovagale reacties. Huis in ’t Veld: ‘Een donor-assistent vertelde me dat dit vaak gebeurde. Toen was me duidelijk dat dit een relevant onderzoeksonderwerp was.’
Nieuw!
Tot op dat moment was onderzoek naar prikangst vooral beschrijvend. En de ontwikkelde interventies werkten maar voor een beperkte groep: spierspanningsoefeningen voor sommigen, terwijl anderen juist baat hadden bij ontspanningsoefeningen.
Hoewel mensen zelf niet op tijd voelen dat het misgaat, is het aan lichamelijke reacties al te zien dat het de verkeerde kant opgaat, en donorassistenten zien evenmin op tijd aankomen dat iemand gaat flauwvallen. Als het misgaat, zijn ze te laat en kunnen ze iemand alleen nog maar met de benen omhoog leggen. Uit twee onderzoeken bleek dat de hersenen al reageren op het zien van naalden.1 ‘Daarom was mijn eerste idee mensen af te leiden tijdens het prikken, bijvoorbeeld via virtual reality. Maar dat vonden de prikkers geen goed idee, want bij bloedafname is een snelle doorloop van belang. Bovendien willen ze contact houden met de donor.’
In een ander onderzoek bij de bloedbank werden driehonderd donors gevolgd gedurende het doneren. Huis in ’t Veld: ‘We hebben hartslag, bloeddruk en de hormonale stresslevels gemeten en om een zelfreport gevraagd. Uit degegevens bleek dat angst en stress al beginnen te stijgen als de donoren bij Sanquin binnenkomen en pieken tot de naald komt. Zit de naald er eenmaal in, dan gaat het wel weer. Verder bleek de hartslag en bloeddruk hun prikangst veel beter weer te geven dan wat mensen er zelf over zeggen.’
Daarom ontstond het idee iets te ontwikkelen wat mensen in de wachtruimte kunnen gebruiken om te voorkomen dat de spanning oploopt. Huis in ’t Veld: ‘Als je mensen kunt helpen vooraf zelf hun lichamelijke reacties onder controle te houden, dan komen ze rustiger aan bij de verpleegkundigen die hen gaat prikken.’
Warmte in het gezicht
Op basis van dit idee schreef Huis in ’t Veld haar Veni-voorstel. ‘Ik wilde een manier vinden waarmee ik hele vroege signalen van onrust zou kunnen meten.’ Aanvankelijk wilde ze angst en hartslag en spierspanning met elektrodes meten, maar dat is ingewikkeld in zo’n setting. Veel van de lichamelijke reacties kun je evenwel ook meten in het gezicht, bijvoorbeeld door te kijken naar patronen van warmte en bloedtoevoer, bevestigt ook de vakliteratuur. Hiervoor gebruikt ze gespecialiseerde – en dure – warmtebeeldcamera’s, maar in principe zou dit ook goed genoeg te meten moeten zijn met een ‘gewone’ camera van de nieuwere iPhones. Om dit te testen, gebruikt ze in haar onderzoek beide camera’s.
Zit de naald er eenmaal in, dan gaat het wel weer
Het doel van de Veni is het maken van een artificieel intelligentie-algoritme dat aan de hand van videobeelden kan zien of iemand angstig of onwel gaat worden. Door dit algoritme te implementeren in een spel voor op je telefoon, kan je mensen helpen om zelf op zoek te gaan naar een manier om die onrust naar beneden te krijgen. Dat wilde Huis in ’t Veld doen door een biofeedbacksysteem in de game Ainar, (Arteficial Intelligence for Needle Axiety Reduction) in te bouwen. ‘Simpel gezegd speelt iemand met prikangst het spelletje, ondertussen kijkt het spel via de selfie-camera naar het gezicht en berekent hoe het met iemand gaat. Als er vroege signalen van angst of vasovagale reacties worden waargenomen, verandert het algoritme het weer in het spel, van zonnig naar regenachtig. De speler krijgt de taak om te zorgen dat de zon blijft schijnen, en leert zo vroege en onbewuste signalen herkennen. Belangrijker is nog dat als de speler gaat experimenteren met manieren waarop hij het weer (en daarmee zijn angst) kan veranderen, hij meteen ziet welke strategie werkt, en zo leert zijn angst onder controle te krijgen.’
De eerste versie van Ainar is al te downloaden. Met corona lag het onderzoek een tijdje stil, maar de ontwikkeling van de software is doorgegaan en de onderzoekers willen het algoritme beter maken.2 Het idee is om in 2024 een radomized trail te doen in de ziekenhuissetting.
Huis in ’t Veld: ‘We zijn nog bezig met het verzamelen van de data, maar we gaan wel al kijken of we via investeringen genoeg geld kunnen verzamelen om het spel nog leuker te maken.’
Bronnen
Beeld: Gerdien Wolthaus Paauw
