Leidt het lezen van literaire fictie tot meer empathie?

Maakt het lezen van literatuur ons meer empatisch? De meesten van ons zouden waarschijnlijk willen dat dit zo was. Niet alleen heeft het lezen van literatuur (vergeleken met andere fictie) dan ineens een praktisch nut, we hebben ook een gemakkelijke manier gevonden om een betere samenleving te creëren. We schotelen de mensen gewoon een dieet van Der Zauberberg, The Sound and the Fury en Terug tot Ina Damman voor, en hopla, we vallen elkaar zingend in de armen. Misschien heeft deze roze wolk invloed gehad op het besluit van de reviewers en redacteuren bij Science om het artikel van Kidd en Castano te accepteren. Het artikel heeft het nodige stof doen opwaaien in de pers en het vooruitzicht hierop heeft waarschijnlijk ook een rol gespeeld bij die acceptatie van het manuscript.

Want laten we wel wezen: als normale reviewcriteria waren gehanteerd, dan was het artikel niet geaccepteerd. Er kleven nogal wat zwakke punten aan het onderzoek, waarvan er een paar prima worden beschreven in de blog Language Log van de Universiteit van Pennsylvania: http://bit.ly/1MnQTRe. Het is duidelijk dat de steekproeven van literaire en andere teksten veel te klein en niet-representatief waren. Zoals de blogpost suggereert, hebben de auteurs teksten gekozen waarmee ze verwachtten de voorspelde effecten te vinden. Zou bijvoorbeeld een fragment uit een experimentele literaire roman, zoals James Joyce’s Finnegan’s Wake of W.F. Hermans’ De God Denkbaar, Denkbaar de God leiden tot meer empathie?

Daarnaast wordt empathie onmiddellijk na het lezen van de passages gemeten, terwijl de claim is dat het lezen van literatuur lange termijneffecten heeft. Verder kan men zich afvragen of het überhaupt wel zo plausibel is dat het lezen van literatuur tot andere effecten op empathie leidt dan het lezen van populaire literatuur. In populaire literatuur worden immers ook vaak gedachten en gevoelens beschreven vanuit verschillende perspectieven (denk aan de populaire serie Het Lied van IJs en Vuur, waarop de tv-serie Game of Thrones is gebaseerd). En is het onderscheid tussen literatuur en niet-literatuur wel te maken? Hebben generaties literatuurwetenschappers zich hier niet al het hoofd over gebroken? Sommigen hebben zelfs geopperd dat ‘literariteit’ niet zozeer een kwaliteit van de tekst is, maar een manier van lezen.

De huidige nonreplicatie van de resultaten werpt een verdere schaduw op de conclusies uit het Scienceartikel. Nu zegt één experiment op zich niet veel. Dat geldt dus zowel voor de originele studie als voor onze non-replicatie. Niettemin laten onze resultaten wel de volgende conclusie toe. Zelfs als men precies dezelfde selectieve steekproeven van teksten gebruikt als Kidd en Castano en zelfs als men dezelfde methoden gebruikt en dezelfde populatie, is het niet gegeven dat men dezelfde resultaten vindt. Reden temeer dus te concluderen dat Science voorbarig heeft gehandeld door deze studie te publiceren.

Sterke claims zoals ‘het lezen van literatuur maakt ons betere mensen’ vragen om sterk bewijs. En het is inmiddels wel duidelijk dat dit sterke bewijs volkomen afwezig is in het onderzoek van Kidd en Castano. (Rolf Zwaan)

De Reading the Mind in the Eyes Test (RMET; ɑ=.63) is een test waarbij de affectieve component van ToM wordt gemeten (Baron-Cohen et al., 2001). De test bestaat uit 36 trials, met plaatjes van alleen de ogen van een acteur. Bedoeling is dat de deelnemers een van de vier emoties kiezen die bij het plaatje zou horen. De Diagnostic Analysis of Non-verbal Accuracy 2 – Adult Faces Test (DANVA2-AF; ɑ=.78) is een van de acht subtests van de DANVA2, een test die meet in hoeverre men in staat is om non-verbale sociale informatie te interpreteren en uit te drukken (Nowicki & Carton, 1993). De DANVA2-af bestaat uit 24 foto’s van gezichten, waarvan de deelnemer de uitdrukking moet benoemen. Steeds kan worden gekozen uit de emoties blijheid, verdriet, angst of boosheid. De Yoni Task (ɑ=.67) bestaat uit 61 trials (Shamay-Tsoory & Aharon-Peretz, 2007). Bij elke trial staat er een smiley in het midden, genaamd Yoni (in ons onderzoek genaamd John), met daaromheen in elke hoek een gekleurd plaatje (zie onderstaande afbeelding). Over elke trial wordt een vraag gesteld die de proefpersoon moet beantwoorden met de opties A, B, C of D. Het antwoord op de vraag kan worden bepaald door verschillende factoren, waaronder de emotie van Yoni, de kijkrichting van Yoni en de karakteristieken en emoties van de overige vier plaatjes.

Deze test kent twee hoofdcondities: de eerste-ordeconditie en de tweede-ordeconditie. In de eersteordeconditie gaat de vraag over Yoni en de weergegeven objecten in de vier hoeken van het beeldscherm. Bij de tweede-ordeconditie staan er bij de vier objecten/plaatjes in de hoeken ook andere smileys. Bij deze conditie gaat het om de verhouding tussen Yoni en de smileys ten opzichte van elkaar en de bijbehorende objecten. Beide hoofdcondities maken onderscheid tussen fysieke, affectieve en cognitieve trials. Bij de fysieke en cognitieve conditie geven Yoni en de andere plaatjes neutrale informatie, maar bij de affectieve conditie geven Yoni en de andere plaatjes affectieve informatie. Ook zit er affectieve informatie in de vraag verwerkt. De fysieke conditie geldt als controleconditie. Voorafgaand aan de 61 trials werden er vier voorbeeldvragen aangeboden waar ook feedback op werd gegeven.

De Author Recognition Task (ART) bestaat uit een lijst met 130 namen, waarvan er 65 van bestaande, populaire auteurs zijn (Acheson, Wells & MacDonald, 2008). De andere 65 namen zijn fictief. Bedoeling is dat deelnemers de auteurs aanvinken die zij herkennen. Gokken wordt afgeraden, want voor elke fout gaat er een punt van de totaalscore af. Zo kan goed gemeten worden in welke mate de deelnemers bekend zijn met literatuur.

RMET-scores

De scores op de RMET-test werden voorspeld op basis van een lineair regressiemodel met leeftijd, geslacht, hoogst genoten opleiding, totale tijd besteed aan de RMETtest en type gelezen tekst (populaire fictie versus literaire fictie) als prediktoren. De totale RMET-tijd is gebaseerd op second clicks: een second click geeft voor elk item in de RMET-test hoeveel tijd een deelnemer een item in beeld heeft gezien voordat hij doorging naar het volgende scherm. De totale RMET is voor iedere deelnemer vervolgens bepaald door alle second click-tijden bij elkaar op te tellen.

De regressieanalyse (n=294) liet zien dat slechts 1,7% van de variantie in RMET-scores voorspeld kon worden op basis van het eerder genoemde lineaire model (F(5,288) = 1.004, p=.416). Voor de individuele prediktoren gold dat de relatie met RMET-scores in alle gevallen zeer zwak was: de maximale (niet significante) partiële correlatie was .085 en deze gold voor de voorpseller ‘hoogst genoten opleiding’. Het effect van conditie op RMET-scores was extreem klein met een partiële correlatie van .071. Het gecorrigeerde gemiddelde was 27.233 [95% betrouwbaarheidsinterval 26.581; 27.885] in de populaire-fictieconditie en 27.808 [95% betrouwbaarheidsinterval 27.156; 28.460] in de literaire-fictieconditie.

Yoni-scores

De scores op de Yoni-taken werden in de tweede analyse, net als in de originele studie, geanalyseerd met een 2 Type Yoni (cognitief versus affectief) x 2 Moeilijkheidsgraad (eerste orde versus tweede orde) x 2 Type tekst (populaire fictie versus literaire fictie) repeated measures ANCOVA met art-scores en de scores op een Yoni-controletaak (de scores op de fysieke Yoni-taak) als covariaten. Uit de analyse kwam echter naar voren dat de art-covariaat interacteerde met de moeilijkheidsgraadfactor. Dit betekent dat de hellingscoëfficiënt van de lineaire relatie tussen art-scores en de geaggregeerde Yoni-scores verschilt voor eerste orde- en tweede ordetaken. Hiermee is een belangrijke assumptie voor het uitvoeren van de ANCOVA geschonden (een vergelijkbare schending kwam overigens ook voor in de originele studie) en daarom zullen wij hier niet de resultaten van de eerder genoemde ANCOVA maar van de 2 Type Yoni (cognitief versus affectief) x 2 Moeilijkheidsgraad (eerste orde eerste orde versus tweede orde) x 2 Type tekst (populaire fictie versus literaire fictie) mixed ANOVA rapporteren. Voor het hoofdeffect van type tekst – het cruciale effect in de replicatiepoging – is het resultaat voor beide analyses in termen van effectgrootte en statistische significantie overigens hetzelfde.

De mixed ANOVA liet zien dat het marginale gemiddelde voor de cognitieve Yoni-taken (M=.919, 95% betrouwbaarheidsinterval .909; .928] lager was dan voor de affectieve Yoni-taken (M=.941, 95% betrouwbaarheidsinterval .936; .947], F(1,298)=21.550, MSE=.007, p<.001, partial η2 =.067. Daarnaast was het marginale gemiddelde voor de eerste orde Yoni-taken (M=.981, 95% Betrouwbaarheidsinterval .977; .985] hoger dan voor de tweede orde Yonitaken (M=.879, 95% Betrouwbaarheidsinterval .869; .890], F(1,298)=363.410, MSE=.008, p<.001, partial η2 =.549. Het effect van moeilijkheidsgraad was echter groter voor de cognitieve Yoni-taken dan voor de affectieve Yoni-taken, F(1,298)=72.222, MSE=.008, p<.001, partial η2 =.195. De overige tweewegsinteractie-effecten, het driewegsinteractieeffect en het hoofdeffect van type tekst waren alle zeer klein en niet significant. Met betrekking tot het effect van type tekst lieten de resultaten zien dat het marginale gemiddelde voor de Yonitaken in de populaire fictieconditie (M=.927, 95% Betrouwbaarheidsinterval .918; .936] vergelijkbaar was met dat in de literaire fictieconditie (M=.933, 95% Betrouwbaarheidsinterval .924; .942], F<1, p=.329, partial η2 =.003.)

Corrie van Alice Munro (fragment uit een literair fictieverhaal)

Corrie was right across the table, looking their guest in the eye. She seemed to think this was funny. “Who’s she going to marry?” her father continued. “She’s twenty-five.” Corrie raised her eyebrows, made a face.
“You missed a year,” she said. “Twenty-six.”
“Go ahead,” her father said. “Laugh all you like.”
She laughed out loud, and, indeed, what else could she do? the guest thought. His name was Howard Ritchie, and he was only a few years older than she was, but already equipped with a wife and a young family, as her father had immediately found out. Her expressions changed very quickly. She had bright-white teeth and short, curly, nearly black hair. High cheekbones that caught the light. Not a soft woman. Not much meat on the bone, which was the sort of thing her father might find to say next. Howard Ritchie thought of her as the type of girl who spent a lot of time playing golf and tennis. In spite of her quick tongue, he expected her to have a conventional mind.

Too Many Have Lived van Dashiell Hammett (fragment uit een populair fictieverhaal)

Spade rocked back in his chair. His face — given a not unpleasantly Satanic cast by the v’s of his bony chin, mouth, nostrils, and thickish brows — was as politely interested as his voice. “Why?” The green-eyed man spoke quietly, with assurance: “I can talk to you, Spade. You’ve the sort of reputation I want in a private detective. That’s why I’m here.”
Spade’s nod committed him to nothing. The green-eyed man said, “And any fair price is all right with me.” Spade nodded as before. “And with me,” he said, “but I’ve got to know what you want to buy. You want to find out what’s happened to this — uh — Eli Haven, but you don’t care what it is?” The green-eyed man lowered his voice, but there was no other change in his mien: “In a way I do.’ For instance, if you found him and fixed it so he stayed away for good, it might be worth more money to me.” “You mean even if he didn’t want to stay away?” The green-eyed man said, “Especially.”