Mijn team en ik spraken enige tijd geleden met de Amerikaan John Parker.1 John was toen 41 jaar. Hij vertelde ons dat toen hij tien jaar oud was hij zijn vader beschuldigde van satanisch seksueel misbruik. John had hier levendige herinneringen aan. Omwille van zijn herinneringen werd zijn vader veroordeeld tot 25 jaar gevangenisstraf. Jaren later, vertelde John ons, kwam hij erachter dat zijn herinneringen niet klopten. Het waren zijn moeder en familieleden die hem hadden wijsgemaakt dat zijn vader hem had misbruikt. Wetende dat door zijn toedoen zijn vader onschuldig vastzat zette hij alles op alles om zijn vader vrij te pleiten.
Satanisch ritueel misbruik. Een vorm van misbruik met ceremoniële contouren en rituelen gepleegd door bijvoorbeeld mensen in gewaden, waarbij ook offers worden gebracht. Vooral in de jaren tachtig en negentig is hiernaar veel onderzoek gedaan, maar de laatste jaren is er weer een opleving in de aandacht voor zulk misbruik. Zo presenteerde het onderzoeksjournalistieke radioprogramma Argos2 eind juni 2020 de resultaten van een eigen onderzoek onder ‘slachtoffers van georganiseerd seksueel misbruik’. Meer dan tweehonderd mensen beweerden op een satanische rituele wijze te zijn misbruikt. Een deel van hen was uiterst ontevreden over hoe in Nederland zulk misbruik wordt afgehandeld.
Een expertisegroep die zich bezighoudt met dergelijke vormen van satanisch ritueel misbruik is de Landelijke Expertisegroep Bijzondere Zedenzaken3, oftewel de lebz. De lebz valt onder de Nationale Politie en komt in actie wanneer een officier van justitie advies wil over vervolgstappen in bijvoorbeeld ritueelmisbruikzaken. De lebz is een unieke groep. Nergens in de wereld bestaat een dergelijke groep waarin in een vroeg stadium onderzocht wordt of bijvoorbeeld verklaringen omtrent satanisch ritueel misbruik hout snijden. Op die manier wordt de kans op valse beschuldigingen en daarmee onterechte veroordelingen ingeperkt. Wanneer een officier van justitie een zaak voorlegt aan de lebz, kijkt een multidisciplinair team bestaande uit onder anderen klinisch psychologen, rechtspsychologen en recherchepsychologen naar de zaak. Op basis van hun expertise geven zij advies aan de officier van justitie. Zelf geef ik als rechtspsycholoog ook advies in zulke teams.
Vanwege de ontevredenheid over hoe ritueel misbruik werd afgehandeld in Nederland hebben twee onafhankelijke onderzoekscommissies vanuit het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum4 en de rijksoverheid5 de lebz onder de loep genomen. Hoewel geadviseerd werd meer transparantie te betrachten over het werk van de expertisegroep, waren beide onderzoekscommissies positief over de lebz. Een opsteker voor Nederland. Hierdoor kan deze unieke groep verder gaan met onderzoek naar aantijgingen omtrent misbruik dat lang geleden zou hebben plaatsgevonden. Verder vond de onderzoekscommissie vanuit de overheid geen aanwijzingen voor het bestaan van ritueel misbruik in Nederland.
En John Parker? John behoort tot een speciale groep personen die ooit beweerde te zijn misbruikt maar daar later van is teruggekomen. Retractors worden deze personen ook wel genoemd. Het doorzettingsvermogen van John heeft er onlangs voor gezorgd dat zijn vader is vrijgepleit.6 Zo heeft deze gevoelige kwestie toch nog een positief randje.
Bronnen
- https://www.ksat.com/news/local/2022/06/17/man-who-accused-father-of-sex-assault-satanic-worship-now-seeks-his-exoneration-30-years-later/
- https://www.vpro.nl/argos/media/afleveringen/2020/uitzending-27-juni-ritueel-misbruik.html
- https://www.politie.nl/woo/korpsstaf/2021-beleid-landelijk-expertisecentrum-bijzondere-zedenzaken-lebz-en-ritueel-misbruik-deel-1.html
- https://www.wodc.nl/actueel/nieuws/2023/02/24/voldoende-kennis-en-expertise-bij-lebz-wel-meer-openheid-gewenst/
- https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2022/12/21/eindrapport-tijdelijke-onderzoekscommissie-georganiseerd-sadistisch-misbruik-van-minderjarigen
- https://www.tpr.org/criminal-justice/2023-04-11/after-30-years-a-father-is-exonerated-in-satanic-panic-case
Heeft gereageerd op:
De redactie van tijdschrift De Psycholoog plaatst deze reactie namens Herry Vos, lid van het bestuur van het Kenniscentrum Transgenerationeel Georganiseerd Geweld:
De column van Henry Otgaar in de Psycholoog nr 7/8 van 7 juli 2023 getiteld ‘Retractors’ vraagt wel om enige kanttekeningen.
Het begin is een kort verslag van een gesprek met een Amerikaanse man die in de slotalinea van de column wordt aangeduid als retractor.
Tussen deze twee alinea’s wordt met name de Landelijke expertisegroep bijzondere Zedenzaken (LEBZ) bewierookt; Otgaar is echter zelf adviseur van deze groep.
Hij meldt dat twee onderzoekscommissies positief oordelen over de LEBZ. Hij vermeldt echter niet dat het onderzoek dat op verzoek van het WODC naar het functioneren van de expertisegroep werd uitgevoerd, niet meer is dan een weergave van wat de LEBZ zelf aangeeft over de wijze waarop zij werkt is, en dus onder andere geen onderzoek naar de wetenschappelijke basis waarop de adviezen zijn gebaseerd. Dat is zelfs in het geheel geen onderwerp van het onderzoek geweest, iets dat de motie die de aanleiding vormde voor het onderzoek, wel vroeg.
Dat de andere commissie (de commissie Hendriks – Tijdelijke onderzoekscommissie georganiseerd sadistisch misbruik van minderjarigen) niet de opdracht had staan zich uit te spreken over de LEBZ, vermeldt Otgaar eveneens niet. De conclusie van deze commissie dat de ‘rapportages van de LEBZ goed leesbaar zijn … en een gestructureerd en navolgbaar betoog bevatten en dat de conclusies over de overtuigingskracht van de feiten in het politiedossier passen bij de indruk van de Commissie over het politiedossier’ zegt uiteraard volstrekt niets over de kwaliteit van de adviezen die de LEBZ uitbrengt.
Otgaar schrijft ook dat de onderzoekscommissie (hij bedoelt de commissie Hendriks) ‘geen aanwijzingen voor het bestaan van ritueel misbruik in Nederland’ heeft gevonden. Hier doet Otgaar de werkelijkheid geweld aan: de commissie stelde dat georganiseerd sadistisch misbruik van minderjarigen bestaat, en dat zij er niet in is geslaagd beeldmateriaal van ritueel misbruik te vinden. Het laatste op zich is reeds iets anders dan wat Otgaar schrijft; ernstiger is dat de commissie helemaal niet heeft gezocht naar dit beeldmateriaal en dat niet heeft vermeld. Bovendien hebben door de commissie geïnterviewde overlevers wel degelijk melding gemaakt van misbruik met aspecten van ritueel misbruik.
Over wat Otgaar schrijft over de LEBZ is meer op te merken. Hij schrijft dat een multidisciplinair team de aangebrachte zaken beoordeelt. Hij noemt klinisch psychologen, rechtspsychologen en recherchepsychologen om het multidisciplinaire duidelijk te maken. Dat alle medewerkers en adviseurs echter als achtergrond een en dezelfde theoretische achtergrond hebben’- dezelfde als Otgaar – en in dat opzicht dus niet echt multidisciplinair zijn te noemen, blijft in zijn column dus onder de radar.
Wat de reden is om zijn column ‘Retractor’ te noemen en er enige woorden aan te wijden, daar moeten we naar raden. Het is te betreuren dat de indruk wordt gewekt – gebaseerd op het voorbeeld van één individu – dat het een normale gang van zaken is bij ritueel misbruik dat mensen terugkomen op hun verklaring. Dit is namelijk niet het geval, retractors zijn zeldzaam. Bovendien is er een belangrijke verklaring voor dit terugtrekken. Deze is juist wel het bewijs dat het misbruik heeft plaatsgevonden. De redenen zijn vrijwel altijd de intimidatie en dreiging met ernstig geweld die door daders worden uitgeoefend, de angst voor wat daders geliefden zouden kunnen aandoen, en dat ook daadwerkelijk doen. Ook spelen complexe loyaliteitsproblemen een rol. Onderzoek hiernaar is zeer wenselijk.
Overigens heeft de LEBZ nauwelijks ervaring met ritueel misbruik: in de periode van 2016 tot en met 2021 kreeg de LEBZ slechts 4 casussen aangemeld met dit als onderwerp.